Hoe aanstekers kleine kunstwerken werden
Voor de meeste mensen zijn aanstekers gewone huis-tuin-en-keuken-voorwerpen, die vooral handig moeten zijn. Het uiterlijk is van ondergeschikt belang. Maar wie goed zoekt, komt veel exemplaren van aanstekers tegen die ware kunstwerken zijn. Hoe zit dat?
Al sinds mensenheugenis zijn uitvinders bezig met het ontwikkelen van manieren om snel en makkelijk vuur te maken. In 1903 werd een uitvinding gedaan die aan de grondslag ligt van de moderne aansteker, in dat jaar vond de Duitser Carl Auer von Welsbach het materiaal ferrocerium uit. Het materiaal een grote vonk als er hard over gekrast wordt. Met die vonk kan makkelijk een licht ontvlambare stof worden aangestoken. Daardoor konden aanstekers een stuk kleiner worden gemaakt.
Aanstekers tijdens WO1
Fabrikanten gingen ermee aan de slag en er ontstonden allerlei soorten aanstekers die makkelijk meegenomen konden worden. Dat sloeg niet geheel verrassend aan en binnen enkele jaren was de aansteker al gemeengoed. Zo kwamen ook talloze aanstekers aan het front van de Eerste Wereldoorlog terecht. Hoewel de meeste mensen nog altijd lucifers gebruikten, sloeg de aansteker bij soldaten al snel aan. Metalen aanstekers konden beter tegen een stootje dan een pakje lucifers, maar ook was een aansteker handiger in de open lucht; ze konden beter tegen nattigheid en wind. Maar een ander groot voordeel van de aanstekers ten opzichte van lucifers was het vlammetje zelf. Een lucifer die ontstoken wordt, geeft even een grote, felle vlam. In het donker zorgt zo’n vlam ervoor dat iemand van ver te zien is en een doelwit voor de vijand wordt. Een aansteker geeft daarentegen alleen maar een klein subtiel vlammetje, dat van grotere afstand veel minder goed zichtbaar is. Veiliger voor een soldaat, die even een sigaret wilde roken, of simpelweg wilde zien waar hij liep.
Zelfgemaakte aansterkers
Tijdens het lange wachten tussen de gevechten, begonnen soldaten ook zelf aanstekers te knutselen. Daar was meer dan voldoende materiaal voor beschikbaar, vooral in de vorm van oude hulzen van granaten en kogels. Aangenomen wordt dat de moderne aansteker min of meer door al dat geknutsel ontstond: een cilinder- of balkvormige reservoir van metaal met daarbovenop het ontstekingsmechanisme. Daarnaast voegden veel soldaten onderdelen toe die de aanstekers beter bruikbaar maakten. Zo zou het ‘schoorsteentje’ dat je op veel benzine-aanstekers kan zien zitten, in de loopgraven bedacht zijn. Dat schoorsteentje maakt het vlammetje wat minder zichtbaar én houdt het vlammetje uit de wind.
Maar er gebeurde meer: de soldaten versierden hun creaties met sierlijke inscripties en reliëfs. Vaak simpelweg om de tijd te doden en de zinnen te verzetten te midden van alle ellende. Na de oorlog zette die trend zich voort. De aanstekers die in die tijd werden gemaakt, waren allemaal nog benzine-aanstekers. In de jaren 30 werd een van de bekendste varianten daarvan ontwikkeld: de Zippo. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werden die aanstekers razend populair bij de Amerikaanse troepen. De zippo’s waren stevig, werkten onder bijna alle omstandigheden en konden worden gevuld met allerlei soorten brandstof. Ook nu werden veel aanstekers rijkelijk versierd, al bleef het niet alleen bij versieringen. Ook persoonlijke motto’s, herinneringen en leuzen werden in de zippo’s gegraveerd. Zo zijn er exemplaren bekend van zippo’s waar de eigenaar alle veldslagen waaraan hij had deelgenomen had gegraveerd als aandenken.
