Hoe is het 30 jaar na de Wende in.... Berlijn

Dit jaar is het het 30ste jaar van de Wende, de vreedzame revolutie die leidde tot de val van de Berlijnse Muur en het opengaan van de grenzen tussen Oost- en West-Duitsland. Wat is er gebeurd in de steden en dorpen achter de grens en hoe hebben zij zich ontwikkeld na de eenwording van Duitsland? Ik reis door voormalig Oost-Duitsland om een beeld te krijgen van 30 jaar na de Val van de Muur en dan kan je Berlijn niet overslaan.

Tekst: Klaartje Grol. Foto's: Klaartje Grol/IsGeschiedenis, tenzij anders vermeld

Viering Val van de Muur

Dit jaar is het 30 jaar geleden dat de Berlijnse Muur viel en dat wordt van 4 tot en met 10 november gevierd met een groot evenement. Berlijn zal tijdens dit festival tot één groot openluchtmuseum omgedoopt worden. Ook zijn er concerten, lezingen, gesprekken met ooggetuigen, poëzie slams en filmvoorstellingen. Op 9 november vindt de grande finale plaats als de hele stad tot een grote concertzaal omgedoopt waar bekende musici, orkesten en bands zullen optreden en waar iedereen welkom is om dit belangrijke jubileum uitbundig en vreedzaam mee te komen vieren. Hier vind je meer informatie over het programma.

Met een gids de stad ontdekken

Het beste beeld van hoe Berlijn zich na de val van de muur weer tot een stad heeft gevormd en hoe men in Oost-Berlijn om is gegaan met de DDR-erfenis, kom je het best te weten door de verschillende wijken in Oost en West-Berlijn te ontdekken. En zeker met een goede gids komt de eenwording tot leven. Bijvoorbeeld door de oude arbeiderswijk Prenzlauerberg, die vlak naast de Muur lag. Nog steeds worden er in deze wijk de oude woonblokken opgeknapt, en zie je de voor de DDR typische betonnen lantarenpalen nog staan. Een goede gids vertelt je de verhalen van bewoners en gebouwen in de wijk, waardoor de geschiedenis van de wijk echt tot leven komt.

Door de ligging vlak naast de Muur, was de wijk niet zo geliefd om te wonen. Het werd een verzamelplaats van kunstenaars, studenten en ‘alternatieven’. De wijk had een bepaalde vrijheid en werd een broeinest van verzet tegen het bestuur en speelde een grote rol bij de Peaceful Revolution.

Niemand kan om de Muur heen

Als je door Berlijn loopt, kan je niet om alle herinneringen aan de DDR-tijd heen. De gebouwen, monumenten en musea uit en over die tijd zijn legio. Hierbij een kleine selectie:

Aan de Bernauer Straße vind je de Gedenkstätte Berliner Mauer, een openluchttentoonstelling van 1,4 km. Hier zie je een stuk van de originele buitenste muur aan West Berlijnse kant. Op de voormalige dodenstrip staat ook een originele wachtoren en is een monument opgericht voor de dodelijke slachtoffers van de Muur. Er is een grote openluchttentoonstelling en documentatiecentrum.

Ook zeker het bezoeken waard is de East Side Gallery. Dit is een 1316 meter lang stuk van de Berlijnse Muur dat na de val in 1989 bewaard is gebleven. Sinds 1989 hebben kunstenaars de muur beschilderd, veelal met politieke schilderingen. Vanaf het metrostation Warschauer Strasse wandel je er zo heen. 

Wil je een idee krijgen hoe lang de Berlijnse Muur echt was en waar hij precies door de stad liep? Wandel of fiets dan de Berliner Mauerweg. Ruim 160 kilometer volg je de Muur, grotendeels over de dodenstrips door het stadscentrum, de buitenwijken en zelfs natuurgebieden. Langs het pad staan veel informatieborden over vluchtpogingen, monumenten en zelfs wachttorens en stukken Berlijnse Muur.

Hoe kom je de grens over?

De bekendste grensovergang tussen West- en Oost-Berlijn is waarschijnlijk Checkpoint Charlie op de Friedrichsstrasse. Het wachthuisje wat je nu ziet is een replica van een van de eerste wachthuisjes, nagebouwd voor toeristen. Het naast gelegen museum Haus am Checkpoint Charlie/ Mauermuseum is gewijd aan de Muur en vooral de vluchtpogingen die werden ondernomen. Het originele wachthuisje is in 1990 afgebroken en is te zien in het Alliierten-Museum. Dit museum gaat over de drie geallieerde sectoren in West-Berlijn (Amerika, Groot-Brittannië en Frankrijk) tussen 1945 en 1994.

Veel West-Duitsers die Oost-Berlijn bezochten gingen de grens over bij het Tränenpalast. Dit was van 1962 tot 1989 de grensovergang bij het station Friedrichstraße in Oost-Berlijn voor reizigers die met de metro of trein uit West-Berlijn kwamen. Alle reizigers uit het westen werden hier door de SED (Socialistische Eenheidspartij van Duitsland) gecontroleerd. Voor veel Oost-Duitsers stond de grensovergang symbool voor afscheid, tranen en verdriet, vandaar dat het gebouw in de volksmond al snel het Tränenpalast ging heten.

In 2019 is een nieuwe attractie geopend, de Time Ride. Hier reis je in virtual reality met een voormalig inwoner van Oost of West-Berlijn terug in de tijd. De reis begint in West-Berlijn waar je Checkpoint Charlie passeert. De reis gaat door Oost-Berlijn naar het Palast der Republik, onderweg kom je meer te weten over het Oost-Berlijn in DDR-tijd.

Het dagelijks leven in de DDR

Voor wie meer wil weten over hoe het leven was in de DDR, is het DDR Museum een aanrader. Je vindt er nagebouwde woonkamer met een typisch DDR-interieur, Maar je maakt er ook kennis met de punk-, FKK- en SED-culturen. Zo krijg je goed te zien hoe de Stasi het dagelijks leven beïnvloedde.

Een andere tentoonstelling over het leven achter het IJzeren Gordijn is de tentoonstelling Alltag in der DDR. De toegang is gratis. Wat was de favoriete vakantiebestemming van de inwoners van de DDR? En wat vond je in de winkels? Deze en meer luchtige en donkere kanten van het leven in de DDR vind je hier. 

Onderdrukking en controle

Berlijn kent twee grote Stasimusea, de Stasi gevangenis Hohenschönhausen en het Stasimuseum. De laatste bevindt zich in het vroegere ministerie van Staatszekerheid en vertelt de geschiedenis van de Stasi én van het verzet tegen het bewind.

Indrukwekkend is ook de Stasi gevangenis Hohenschönhausen. Officieel bestond deze gevangenis in de DDR-tijd in de Oost Berlijnse wijk Hohenschönhausen niet. Hier hebben duizenden gevangenen vastgezeten. Rondleidingen worden regelmatig verzorgd door voormalig gevangenen.

Nog tijd over?

Er zijn nog talloze gebouwen en plaatsen in Berlijn die een duidelijke link hebben aan de DDR-tijd en de eenwording erna.

Brandenburger Tor

Deze stadspoort dateert van 1788 en vormt een van de bekendste toeristische trekpleisters van Berlijn. Jarenlang stond de Brandenburger Tor in Oost-Berlijn, met de Muur zowat ertegenaan gebouwd. Na 1989 werd de poort een symbool voor vrijheid en de vereniging van Duitsland, doordat het de poort de eerste plaats was waar de Berlijnse muur doorbroken werd. 

De spookstations van Oost-Berlijn

Bij het bouwen van de muur tussen Oost en West-Berlijn in 1961 werd de stad in tweeën verdeeld. Onder de grond waren de grenzen echter niet zo scherp. Sommige lijnen van de metro stopten op de grens, maar enkele lijnen van de S-Bahn en de U-Bahn liepen een stuk onder Oost Duits grondgebied door. Ondanks dat bleven die lijnen open voor de West Berlijners. De metrostations langs deze metrolijnen die op Oost-Duits grondgebied lagen, werden gesloten en permanent bewaakt door de Oost-Duitse grenstroepen. Nord Bahnhof aan de Bernauerstrasseis zo’n voormalig spookstation. Bovenaan en onderaan de trap kan je zien hoe de ingang van het station door muren was afgeschermd. In het station is nog een kleine expositie te zien over de Spookstations. 

Potsdamer Platz

De Potsdamer Platz was voor en na de DDR-tijd een centraal punt van de stad met een winkelcentrum en een druk verkeersknooppunt. Voor 9 november 1989 liep de Muur dwars over dit plein en was het plein . In een van de zijstraten van de Potsdamer Platz kan je een oude wachttoren die aan de muur stond, beklimmen.

Alexanderplatz

Het Alexanderplatz, gelegen in voormalig Oost-Berlijn kennen we allemaal door de tv-zendmast die je van ver kan zien. De Fernsehturm stamt uit 1969, is 368 meter hoog. Vanaf het uitzichtplatform (en het restaurant) op 203 meter hoogte heb je een schitterend uitzicht over de stad. Het plein werd in DDR-tijd ontworpen om een nieuw stadscentrum te creëren en werd volgebouwd met overheidsgebouwen en prestigieuze gebouwen die het nieuwe centrum allure moesten geven, alles in een ‘communistische bouwstijl’.