Verhuizen in Nederland? Niet zonder borgbrief!

Vandaag de dag zijn verhuizingen een vast onderdeel van de Nederlandse maatschappij. Niemand kijkt er nog vreemd van op als je voor je studie of werk in een andere plaats gaat wonen. Je hoeft je hiervoor dan ook niet bij de gemeente te verantwoorden. Driehonderd jaar geleden was verhuizen echter een stuk minder eenvoudig. Toen kwam je namelijk een stad pas in als je beschikte over een borgbrief, waarin je oude woonplaats zich voor je garant stelde. Hoe kwam dat eigenlijk zo?

Economisch verval na Gouden Eeuw

Deze borgbrieven waren het gevolg van de economische achteruitgang in Nederland. Tijdens het grootste deel van de zeventiende eeuw (ook wel de Gouden Eeuw genoemd) gold de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden namelijk als het economisch wonder van Europa. Het Nederlandse handelsimperium strekte zich over de hele wereld uit, met de Amsterdamse stapelmarkt als centrum. Nederlandse boeren en ambachtslieden profiteerden hier ook van, mede doordat ze hun producten wereldwijd konden exporteren.

Eind zeventiende eeuw kwam er echter een einde aan de Gouden Eeuw. De Nederlandse handel en industrie gingen achteruit, mede door toenemende buitenlandse concurrentie. Voor bevolking van de Republiek braken er zware tijden aan, met toenemende armoede en werkeloosheid.

Akte van Indemniteit

Veel arme mensen trokken dan ook naar de stad, in de hoop op een beter bestaan. Eenmaal aangekomen moesten deze nieuwkomers vaak een beroep doen op de plaatselijke armenzorg. Verschillende stadsbesturen vreesden dat hierdoor de armenzorg overbelast zou raken. Daarom besloten ze de toestroom van nieuwkomers te beperken. Hiervoor introduceerden stadsbesturen de “akte van indemniteit”, die ook wel als “borgbrief” bekendstond. In dit document stelde het stadbestuur van de plaats van herkomst zich voor nieuwkomers garant. Mochten de nieuwe bewoners tot armoede vervallen, dan zou het bestuur van hun oude woonplaats de ondersteuning op zich nemen. Op deze manier konden stadbesturen er zeker van zijn dat nieuwkomers hun armenkas niet zouden leegtrekken.

Verhuizen in de achttiende eeuw

Verhuizen werd in de achttiende eeuw zo een stuk lastiger. In de meeste steden kwamen nieuwkomers er pas in als ze over een borgbrief beschikten. Stadsbesturen gaven deze brieven echter lang niet altijd af, aangezien dit voor hen ook extra kosten betekende. Dit zette zo vaak een streep door veel verhuisplannen. Als nieuwkomers geen borgbrief konden voorleggen, konden ze in sommige gevallen ook om een “akte van renuntiatie” vragen. Dit was een verklaring waarin nieuwkomers beloofden geen beroep te doen op de armenzorg in hun nieuwe woonplaats. Deze aktes golden overigens alleen voor mensen uit de onderklasse van de samenleving. Rijke kooplieden, seizoenarbeiders en soldaten waren vrijgesteld van deze verplichting.

Borgbrief afgeschaft

Borgbrieven bleven het grootste deel van de achttiende eeuw in gebruik. Pas in de Franse Tijd (1795-1813), kwam hier verandering in. Onder invloed van de Franse overheersing, vond er toen namelijk een centralisatie van het landsbestuur plaats. Hierbij werden ook de regels voor de Armenzorg aangepast. In 1811 voerde de Franse bezetter de zogenaamde “Wet op het Domicilie van Onderstand” in. Deze wet bepaalde dat gemeentes voortaan verantwoordelijk aren voor de armenzorg. Nederlanders zouden deze steun ontvangen van hun geboortegemeente, ten zij ze besloten te verhuizen. In dat geval, zou de nieuwe gemeente een jaar na de verhuizing de ondersteuning automatisch overnemen. Deze nieuwe regels maakten borgbrieven in feite overbodig.

Ook nadat de Franse bezetters waren vertrokken, besloot de Nederlandse overheid aan de nieuwe regels vast te houden. In 1818 verhoogde de regering de termijn nog van één naar vier jaar, maar liet de wet verder grotendeels intact. Dit betekende het definitieve einde van de borgbrief. Verhuizen werd in de twee eeuwen daarop steeds eenvoudiger. Tegenwoordig gaat het dan ook een stuk eenvoudiger: je schrijft je in bij je nieuwe gemeente, je huurt een verhuislift en je bent klaar om te gaan. Hier komt ook nog wel ergens stress bij kijken, maar over een borgbrief hoe je je in elk geval niet meer druk te maken.