Een pomander-horloge uit 1530, vergelijkbaar met The Watch 1505

Waar werd het eerste horloge gemaakt?

Alles heeft een geschiedenis en oorsprong. Van sommige dingen weet je het direct, maar van andere dingen hebben je er eigenlijk nog nooit over nagedacht. Het horloge is tegenwoordig wat minder standaard door de opkomst van smartwatches, maar tot een paar jaar geleden droeg vrijwel iedereen het. Maar waarom kwam het horloge er eigenlijk en wie heeft het bedacht?

Tekst: Rosanne Wormgoor

Oorsprong

Het woord horloge vindt zijn oorsprong in Frankrijk. Het betekent letterlijk ‘uurwerk’ in het Frans. Het wordt in Frankrijk dan ook vaak gebruikt om een klok aan te duiden, maar in Nederland bedoelen we met horloge eigenlijk altijd het kleine, draagbare uurwerk. Sinds de 20e eeuw dragen veel mensen een horloge om hun pols. Het is handig om even snel de tijd te checken. Waarschijnlijk ken je merken zoals Omega horloges wel. Het polshorloge is natuurlijk niet het eerste horloge. Al in de eeuwen daarvoor bestond het zakhorloge. Een klein uurwerk, met een lange ketting eraan dat je in je zak bewaart.

The Watch 1505

De meeste historici zijn het erover eens dat Peter Henlein (1485-1542) het horloge heeft uitgevonden. Van beroep was hij slotenmaker en klokkenmaker in Neurenberg (in het hedendaagse Duitsland). In die periode beleefde Neurenberg ook zijn bloeitijd, mede onder invloed van de Renaissance. Het eerste horloge zou een zogenaamd pomander-horloge zijn geweest, dat tegenwoordig door verzamelaars ook wel The Watch 1505 wordt genoemd. Zoals de naam het al zegt, is het horloge in 1505 vervaardigd. We kunnen niet met zekerheid zeggen dat dit echt het eerste horloge was. Gedurende die periode waren er namelijk veel klokkenmakers in Duitsland die bezig waren met het maken van draagbare uurwerken.

The Watch 1505 is wel het oudste bekende horloge dat nog steeds werkt. Vandaar dat dit dus gezien wordt als het eerste horloge. Tegenwoordig ligt de prijs van dit horloge tussen de 50 en 80 miljoen dollar. Benieuwd hoe die eerste horloges er uit zagen? Ze waren ovaal van vorm en werden daarom ook wel ‘de Neurenbergse eieren’ genoemd. De horloges werkten met een veermechanisme. Henlein is dan ook zo’n tien jaar bezig geweest met het ontwikkelen van het horloge, tot hij met zijn doorbraak van de balansveer kwam. Op het horloge kon je alleen nog het uur volgen, de minutenwijzer was er nog niet. Daarvoor moest het mechanisme eerst nog nauwkeuriger worden. Deze eerste horloges droeg je aan je riem of om je nek met een ketting.

Waarom waren er draagbare klokken nodig?

Voordat het horloge bestond, waren er al de quadrans, die worden gezien als de voorloper van de horloges. Deze draagbare klokken werkten met een slinger, maar het nadeel van deze voorloper was dat hij stil moest hangen om goed te werken. Hierdoor kon hij niet gebruikt worden op zee. In de 15e eeuw wilden mensen toch iets om op zee te kunnen navigeren. Op zee navigeerde je namelijk door middel van het bepalen van de breedte- en lengtegraad. De breedtegraad konden ze gewoon bepalen door naar de hoogte van de sterren te kijken, maar om de lengtegraad vast te stellen, moesten ze weten hoe laat het was.

Het huidige horloge

Het polshorloge zoals wij dat nu kennen kwam uiteindelijk in de 19e eeuw. Om precies te zijn in 1810. Dit horloge is uitgevonden door Abraham Louis Breguet (1747-1823). Ook hier zijn twijfels over, want er is al een rekeningboek uit 1790 van de Geneefse horlogemakers Jacquet-Droz en Leschot waarin staat dat er toen al een soort polshorloge werd verkocht. Ook andere bronnen noemen Patek Philippe (1812-1877) als uitvinder van het polshorloge. Er wordt dus veel gedebatteerd over wie de daadwerkelijke uitvinder is.

Toentertijd waren de horloges niet per se bedoeld om de tijd mee te kijken, maar vooral als vrouwensieraad. Dat horloge uit 1810 kwam dan ook na een bestelling van de koningin van Napels en de zus van Napoleon, Caroline Bonaparte. Sindsdien is er niet veel meer veranderd, het mechaniek met een door een veer aangedreven balanswiel is in grote lijnen hetzelfde gebleven. Er kwam nog wel een verandering in 1957. Toen werd het horloge elektrisch. Dit betekent dat hij dus niet meer op een veer draait, maar op een batterij. Daarna kwamen nog de kwartshorloges.