Wisseling van de wacht verdiepte Amerikaanse bankencrisis tijdens Grote Depressie

Door de ineenstorting van de Amerikaanse beurs in 1929 en de daaropvolgende Grote Depressie balanceerden de banken in de Verenigde Staten op het randje van de afgrond. Door de stroeve overgang van een Republikeinse naar een Democratische president in 1933 ging het bijna helemaal mis.  

In de jaren twintig groeiden de bomen in de Verenigde Staten tot in de hemel. Na de Eerste Wereldoorlog pompte de federale overheid een enorme hoeveelheid geld in de economie. Het doel? Bedrijven aansporen om te investeren en Europese landen helpen bij de financiële gevolgen van de oorlog. De hoeveelheid goedkoop geld was echter zo groot, dat banken ermee gingen speculeren op de beurs of in onroerend goed. Burgers zagen de grote winsten die werden geboekt en wilden ook hun deel. Zij gingen lenen om te kunnen profiteren van de als maar stijgende koersen. Dat ging goed tot aan de beurskrach van 1929. De economische depressie die volgde bracht grote problemen. Voor de Amerikaanse samenleving, en daarmee voor de banken.

Divers en versnipperd

Amerika kende aan het begin van de twintigste eeuw een divers bankenlandschap: van kleine banken met maar één filiaal die lokaal actief waren tot grotere nationale banken met meerdere filialen. Wet- en regelgeving was in de loop der jaren versoepeld en het toezicht was versnipperd. Dat droeg eraan bij dat banken volop konden speculeren en ongebreideld konden bijdragen aan de financiering van de boom. Toen de donkere wolken aan de hemel verschenen, bleken de financiële organisaties die eerder zo werden gerespecteerd heel erg kwetsbaar.

Vertrouwen

Na de beurskrach konden mensen hun leningen niet meer terugbetalen. Ook rente op hypotheken was een probleem. Tegelijkertijd haalden buitenlandse partijen geld van hun rekening. Dat maakte pijnlijk duidelijk dat veel banken te weinig reserves beschikbaar hadden om iedereen te kunnen voorzien. Het vertrouwen verdween, waardoor een sneeuwbaleffect ontstond. Steeds meer mensen eisten hun geld op bij hun bank. Omdat ze dat allemaal tegelijkertijd deden, kwamen banken als snel in de problemen.   

Politieke machtswisseling

Tijdens de verkiezingen in november 1932 versloeg de Democraat Franklin Delano Roosevelt de zittende Republikeinse president Hoover. Diens aanpak van de crisis had Amerika niet kunnen overtuigen. De nieuwe president had zich in de verkiezingscampagne echter vaag uitgelaten over wat zijn plan, de New Deal, voor de banken zou betekenen. En hij was niet van plan daar tijdens de periode tot aan zijn inauguratie iets aan te veranderen. Voor de wankelende banken betekende dat weinig goeds.

Pijnlijke onthullingen

Verder stijgende werkloosheid, dalende prijzen en buitenlandse partijen die hun tegoeden bleven opnemen zorgden in de eerste zes weken van 1933 voor steeds grotere druk op de banken. Het vertrouwen in hun functioneren werd er niet groter op. Steeds meer staten gingen daarom over tot sluiting van de banken om ze daarmee te beschermen.

Om de situatie nog erger te maken, ging in februari 1933 de Amerikaanse Senaat verder met een onderzoek naar de achtergronden van de beursexplosie in de jaren twintig. Als nieuwe voorzitter na de verkiezingen ging Ferdinand Pecora grondig te werk. De onthullingen tijdens de verhoren waren vaak schokkend. Het creëerde een beeld van een sector waarin egoïsme, hebzucht en gebrek aan verantwoordelijkheid voor de samenleving de boventoon voerde. Stond het financiële draagvlak van de banken al onder druk, nu werd ook de maatschappelijke steun weggeslagen.

Gebrek aan leiderschap

De nog steeds zittende president Hoover verweet de verder verslechterde situatie aan Roosevelt. Het vertrouwen was volgens hem verdwenen, omdat de nieuw gekozen president niet duidelijk was over zijn plannen voor de economie, de banken en de overheidsfinanciën. Hoover wilde daarom dat Roosevelt open kaart speelde.

Die weigerde echter pertinent. Hij was van mening dat hij pas na zijn aantreden, op 4 maart, aan de beurt was. Tot die tijd wilde hij afstand houden van het beleid van zijn toekomstige voorganger. Hoover wilde echter niet de macht, maar wel de verantwoordelijkheid delen voor de aanpak van de slechte situatie van de banken. Roosevelt weigerde echter standvastig zich ergens aan te binden. Hoover ging besluiteloos naar de uitgang. Het gevolg was een fataal gebrek aan leiderschap. Steeds meer banken koersten daardoor richting de rand van de afgrond.

Rigoureuze maatregelen

Sluiting van alle banken in de Verenigde Staten was een van de eerste daden van Roosevelt als president. Op 6 maart 1933 werd duidelijk dat ze minimaal vier dagen dicht zouden gaan. Tijdens die dagen werd koortsachtig gewerkt aan een heropening. Gezonde banken weer snel, andere pas nadat de oplosbare problemen waren aangepakt. Sommige banken waren er zo slecht aan toe, dat ze nooit meer open gingen.

Tijdens een speciale radio-uitzending gaf Roosevelt uitleg ‘aan die mensen die hun enige bezit in de wereld in de vorm van spaargeld bij een of andere lokale bank hadden en zich afvroegen of zij dat geld ooit weer terug zouden zien’. De president gebruikte de air time om miljoenen Amerikanen uit te leggen hoe een bank werkte en waar de problemen vandaan kwamen. De rigoureuze aanpak van de nieuwe president brak de paniek. Het vertrouwen was terug. Maar daarmee waren de problemen nog niet opgelost. Het Amerikaanse Congres schoot Roosevelt te hulp.

Nieuwe kans

De Democratische Senator Carter Glass was in 1913 een van de mensen achter de totstandkoming van de Fed, het stelsel van centrale banken in de VS. Als sinds het begin van de crisis was hij bezig met voorstellen voor hervormingen van de Amerikaanse banken. Maar bij Hoover en de bankenwereld had hij nooit een luisterend oor gevonden. Met de nieuwe president waagde hij een nieuw kans, en met succes.

Samen met een andere Democraat, de Afgevaardigde Henry B. Steagall, nam Glass de bankensector stevig onder handen. De Glass-Steagall Act uit 1933 zorgde onder andere voor meer centraal toezicht via de Fed, een verbod op speculatie door banken met geld van spaarders of voor eigen risico, en een fonds voor de garantie van spaargeld.

Twee jaar later zorgde een extra pakket maatregelen voor een nog grotere rol voor de Fed en nog betere bescherming van het spaargeld. Glass zorgde er bij deze maatregelen voor dat de controle over de Fed niet in het Witte Huis kwam te liggen, zodat de politieke invloed werd beperkt.

Tijd is geld

De diepe economische problemen van de Verenigde Staten tijdens de Grote Depressie waren de belangrijkste aanleiding voor de problemen bij de banken in de jaren dertig. Daarmee kwamen echter ook meer structurele weeffouten aan het licht. Die werden pas na de machtswisseling tussen Hoover en Roosevelt succesvol aangepakt. Dat was voor de banken een lange en daardoor kostbare, pijnlijke weg die net niet in de afgrond eindigde. Tijd is geld, bleek daardoor ook in de jaren dertig.   

Bronnen:

- Kennedy, S. E., The Banking Crisis of 1933, Kentucky 1973
- Burns, H.M., The American Banking Community and New Deal Banking Reforms 1933-1935, Londen 1974