Zilveren pracht en praal aan tafel
In 1572 vluchtte Willem van Oranje naar Delft. Zijn onderkomens in Antwerpen en Brussel werden bedreigd door de Spanjaarden. In het kielzog van de prins trokken een aantal vooraanstaande Vlaamse zilversmeden mee. De komst van de prins was goed nieuws voor de zilverindustrie in Delft en in Den Haag.
Het prinselijke hof was een grote opdrachtgever voor de zilversmeden. Vanaf het einde van de zestiende eeuw tot ver in de zeventiende eeuw kregen de zilversmeden van Delft talloze opdrachten om alle hoogwaardigheidsbekleders in Delft en Den Haag van unieke zilverwaren te voorzien. En daarbij leverden ze absolute topstukken af. Een deel van die topstukken ligt nog altijd in het Prinsenhof in Delft.
Pronkstukken aan tafel
Zilveren gebruiksvoorwerpen hadden veel leden van de elite in de Nederlanden al, maar dankzij de Delftse zilversmeden werd hun collectie uitgebreid met voorwerpen die allesbehalve alledaags waren. De nautilusbekers en drinkbokalen die de Delftse meesters Nicolaes en Adriaan de Grebber voor hun opdrachtgevers vervaardigden, waren toen al bijzondere voorwerpen. Pronkstukken, waarmee gastheren hun gasten lieten zien welke rijkdom en vaardigheden zij, maar ook de Republiek, bezaten.
Tijdens feestelijke diners werden zulke bokalen tevoorschijn gehaald om de feestelijkheden extra luister bij te zetten. Er waren zilveren voorwerpen die puur als versiering op tafel werden gezet, maar ook zilveren schalen en bekers die een speciale rol vervulden tijdens het diner. Uit de rijkversierde bekers en schalen dronken de genodigden wijn om de vriendschap te bezegelen, het leven te vieren of een andere belangrijke gebeurtenis van wat extra blingbling te voorzien. De pronkstukken dienden ook de gasten totaal te overrompelen, zodat zij de rest van de avond genoeg hadden om over te praten. Rondom het zilver op tafel groeide zo een heuse etiquette, die niet alleen voorschreef welke schaal of beker gebruikt werd. Naast de borden lag steeds meer zilveren bestek. Bij elke gang hoorde een andere vork, lepel of mes. Bij al die etiquette en cadeaus liet de rijke burgerij zich altijd inspireren door het stadhouderlijke hof. De stadhouders en hun hofhouding keken op hun beurt weer naar de grootste Europese hoven, die van Engeland en Frankrijk.
Hoe liet de rijke Delftse burgerij zich inspireren door de Europese royalty? En waarom? Dat zie je in de tentoonstelling 'Zilver. Meesterstukken van Delftse zilversmeden 1590-1800' in het Prinsenhof in Delft.
Waardevolle geschenken
Niet alleen aan tafel was zilver een must have voor de elite. Naarmate de rijkdom van de rijke burgerij groeide, begonnen zij ook meer en meer zilver als geschenk weg te geven. Van toiletaccessoires als huwelijksgeschenk voor rijke dames tot luxe keukengerei dat bij een geboorte cadeau werd gedaan. Aan zulke cadeaus kleefde nog een praktische kant: in tijden van financiële tegenspoed was zilver relatief eenvoudig als betaalmiddel te gebruiken. Het edelmetaal verloor haar waarde nooit.
En dat gebeurde ook. In de achttiende eeuw liep de economie terug. Er verscheen goedkoper porselein op tafel en veel zilver verdween in de smeltovens van muntslagerijen zodat er schulden mee konden worden afgelost of oorlogen mee konden worden betaald. Maar helemaal verdween het luxe tafelzilver nooit. Zilveren pronkstukken, maar ook gebruiksvoorwerpen zoals bestek, bleven deel van erfenissen. Nog altijd wordt in veel families het tafelzilver tevoorschijn gehaald bij speciale gelegenheden. In de tentoonstelling Zilver. Meesterstukken van Delftse zilversmeden 1590-1800 wordt uitgebreid stil gestaan bij die verschillende manieren waarop zilver waardevol was en hoe er mee om werd gegaan.
