Bonifatius, de eerste Europeaan, bij Dokkum vermoord

Heel wat schoolkinderen hebben het in hun hoofd moeten stampen: 754: Bonifatius bij Dokkum vermoord. Kennelijk behoorde hij tot de grote Nederlanders die je moest kennen. Kennelijk stond hij ergens voor. Nu in Dokkum en in Fulda (Duitsland) op grootse wijze het ‘2004 Bonifatiusjaar’ is gevierd, is dit een goede gelegenheid de vraag op te werpen: waarvoor stond en staat Bonifatius eigenlijk?

Anneke Mulder-bakker

Vijftig jaar geleden, bij de laatste grote herdenking van Bonifatius’ martelaarsdood, hield de Duitse bondskanselier Adenauer een vlammende rede aan het praalgraf van Bonifatius in Fulda. De Duitsers, getraumatiseerd door de Tweede Wereldoorlog, riep hij op te werken aan een vreedzaam en verenigd Europa, waarvoor Bonifatius als de personificatie gold. Duitsers moesten gaan werken aan een vredig Europa met een christelijke cultuur, de cultuur waarvan Bonifatius de grondlegger was geweest. ‘Hij was niet alleen stichter en vormer van nieuwe bisdommen, naast zijn kerkelijke werk wist hij door zijn reizen naar Frankrijk en Italië ook een gevoel van saamhorigheid onder de West-Europese volken te creëren. Dit idee, dat een gemeenschappelijke erfenis voor ons is, bleef 1200 jaar in leven.’ Adeauer sprak zelfs van een ‘Europese familie’. Hij baseerde zich op gedachtengoed dat in datzelfde jaar in het grote standaardwerk over deze man Gods verwoord was: Wynfried- Bonifatius und die christliche Grundlegung Europas, geschreven door Theodor Schieffer. Nu dat verenigde Europa er inmiddels is, is niet Bonifatius, maar hooguit Karel de Grote het symbool geworden. Niet cultuur en godsdienst maar politiek en economie bepalen het karakter van de unie. Van Bonifatius’ glans is weinig over.

Bonifatius en de Friezen

Nog weer enkele decennia vóór Adenauers rede, in 1926, werd de eerste grote, nationale bedevaart naar Dokkum gehouden. Katholieken uit heel het land en ver daarbuiten, reisden met de pelgrimstram van Leeuwarden naar Dokkum, naar de moordplaats en de bron. De drijvende kracht daarachter, pater Titus Brandsma, riep de Friezen in zijn eigen moerstaal, het Fries, op ‘ereboete’ te doen aan Bonifatius, de grondlegger van hun eigen christelijke en katholieke vaderland, waarop zij in die jaren begonnen zo trots te zijn. Zo kwam de connectie met Dokkum tot leven. Brandsma appelleerde aan een zelfbewust, Fries-nationalistisch en tegelijk algemeen katholiek geloof. Hij zou er ook voor zorgen dat bij de bron een indrukwekkende ‘romaanse’ bedevaartskerk zou verrijzen, die in dit jaar van herdenking 2004 weer prachtig is opgepoetst. De viering van het Bonifatiusjaar in het bisdom wordt uitdrukkelijk in dit perspectief geplaatst; zij concentreert zich in die bedevaartskerk, al is de glans van het ‘Friese’ en ‘nationalistische’ in het in de jaren dertig opkomende ideeëngoed van Bloed en Bodem gesmoord. Als wij nu aan Bonifatius denken, maken wij eerder grapjes over die meelijwekkende grijsaard. Nog eenmaal wilde hij terugkeren naar het land waar het allemaal begonnen was – misschien met de heimelijke wens om daar te sterven. Anders dan bij paus Johannes-Paulus ii, bij zijn laatste bezoek aan Polen, is het Bonifatius dan inderdaad vergund geweest ter plekke dood te blijven. Eigenlijk redeneren we zo de grootheid en de betekenis van de man weg. Het is duidelijk dat elke generatie zijn eigen beeld van Bonifatius schept. Daar horen ook wij, anno 2004, ons op te bezinnen. Daarom is het een voortreffelijke gedachte van het Dokkumse gemeentebestuur geweest om een wetenschappelijk symposium te laten organiseren door de Groningse Geschiedeniswinkel. Dat gaf historici, archeologen en kunsthistorici de gelegenheid om samen met een geïnteresseerd publiek in het verleden te duiken op zoek naar ons erfgoed en zich te bezinnen op wat Bonifatius en zijn tijd ons hebben nagelaten. Wat de sporen zijn van die tijd in ons eigen heden. De man leefde per slot in een periode waarin ons deel van Europa onder de Karolingers voor het eerst een politieke structuur kreeg en onder de missionarissen een begin van een christelijke cultuur. Toen werden basisvoorwaarden geschapen voor heel wat grondgedachten die nu nog ons leven bepalen.

Verenigd Europa

Als straks de lezingen van het congres in Dokkum gepubliceerd zijn, kunnen we ons opnieuw afvragen: waarvoor staat Bonifatius eigenlijk? Wat kan hij voor ons betekenen? De eerste contouren van zo’n beeld lijken duidelijk. In de lijn van Adenauer en de Duitsers na de Tweede Wereldoorlog, zouden we kunnen bedenken dat met de komst van het christendom voor het eerst mensen zelf, mannen en vrouwen, verantwoordelijk gesteld werden voor hun eigen ziel en zaligheid. Dat ze verantwoordelijkheid kregen voor hun eigen leven. Ook het besef dat het verleden – voor Bonifatius was dat natuurlijk het bijbelse verleden – een sturende kracht is in het heden. Onze democratie en onze poldereconomie zouden wel eens meer op die tijd en die religie kunnen teruggaan dan wij ons bewust zijn. En cultuur en religie zouden ook wel eens van fundamenteler belang kunnen zijn voor het welslagen van de Europese Unie dan wij graag willen toegeven. Historisch besef, het zoeken naar de sporen van het verleden in het heden, kan ons dat beter bewust maken. Bonifatius, de eerste Europeaan? Die gedachte en alles wat daar aan reflectie uit voort kan komen, is misschien zo gek nog niet.