Army Truck Tahrir Square 25th of january 2011

Aanloop naar revolutie op het Tahirplein in Egypte

“Ik was toevallig in Egypte en kon het dus van dichtbij meemaken. Het leek eerst alleen te gaan om het omverwerpen van Mubarak, maar de jongere generatie was klaar met de hele afgelopen zestig jaar”, aldus Tarek Osman, Egyptisch econoom en auteur van het boek Egypte, een geschiedenis van Nasser tot Mubarak. Hij beschrijft in het boek de geschiedenis van Egypte vanaf de jaren vijftig.

Voor de revolutie in Egypte, van 25 januari 2011, zag Osman zijn boek niet aankomen. Maar toen hij tijdens de revolutie op het bewuste Tahrir-plein stond, dat afgelopen weekend (19-21 november 2011) wederom het schouwspel werd van protesten, besloot hij zijn boek aan te passen aan de vraag welke dynamiek de revolutie in Egypte brengt. “Met de Egyptische revolutie van 2011 is een einde gekomen aan de politieke orde die het land meer dan een halve eeuw heeft gedomineerd en dus weliswaar sociale stabiliteit maar tevens apathie en gestage achteruitgang heeft gebracht.” Zo begint het boek van Osman. In het boek beschrijft hij wat er in de afgelopen halve eeuw is gebeurd met Egypte en de Egyptenaren: de veranderingen die zich in die periode hebben voorgedaan, de dynamiek achter de veranderingen, de huidige staat van de Egyptische samenleving en de vooruitzichten van het land.

Osman wil in zijn toegankelijke werk de sleutelelementen van het verleden, heden en de toekomst van Egypte belichten. Het is een poging om het verhaal van de Egyptenaren te vertellen. Hij wil de ‘gewone lezer’, die weinig weet van Egypte, informeren. Dat is gelukt. Het boek is een goede inleiding in de geschiedenis van deze tijdsperiode. Het verhaal beslaat de regeerperiodes van Gamal Abdel Nasser, Mohammed Anwar al-Sadat en Mohammed Hosni Said Mubarak. Het boek neemt je bij de hand en voert je door de recente geschiedenis van Egypte. Het verhaal begint met de machtsovername van Nasser in 1952.

Nasser (1956-1970)

“De staatsgreep van juli 1952 werd al snel een revolutie die –met zegen van de bevolking– een nieuwe fase inluidde in de Egyptische geschiedenis.” Er kwam hiermee een einde aan het koninkrijk Egypte (1922-1953) en de tijd was aangebroken voor sociale en economische vernieuwingen. Zo werd het Suezkanaal in 1956 genationaliseerd en streefde Nasser naar een pan-Arabische staat. Nasser had een ambitieus ontwikkelingsprogramma en ontwikkelde zich tot een ‘held’. Hij veranderde de politiek, de economie en de structuur van de Egyptische samenleving. Maar hij gaf bovenal de nationale trots een gezicht. Osman richt zijn aandacht op de verschillende stijlen van regeren van de drie heersers. Volgens Osman hadden Nasser en Sadat nog een groter plan voor het land en ontbrak dat element in de regeringsperiode van Mubarak. Daarnaast heeft hij een hoofdstuk gewijd aan de positie van de christenen in het land en gaat hij dieper in op het verhaal van het islamisme in Egypte. Hij belicht de veranderingen maar ook de problemen waar de islamitische beweging momenteel mee te kampen heeft. In de jaren vijftig stond het land nog bekend als tolerant. Sindsdien kreeg het steeds meer te maken met repressie van de overheid, islamitisch fundamentalisme en godsdienstig sektarisme.

Sadat (1970-1981)

Na het overlijden van Nasser in september 1970 nam Sadat de macht over. Tijdens de regeerperiode van zijn voorganger had alles in het land gedraaid om Nasser en het lukte de nieuwe leider dan ook niet om zijn politiek voort te zetten. Er waren geen instituties, geen politieke partijen, er was geen parlement en geen publieke sector. Onder het bewind van Sadat ontketende hij de islamitische krachten van het land, die religieuze segmenten hadden in de jaren ’50 en ’60 tot de privésfeer behoord. “Hij liet duizenden leiders en leden van de Moslimbroederschap vrij en stond toe dat de oude krant van de Broederschap, de ‘Oproep’, weer werd ingevoerd.” Hij ging zichzelf de ‘bewaker van het geloof’ noemen. Hij bestuurde het land tien jaar, waarin het veranderde van een Egyptische burgermaatschappij naar een quasi-islamitische samenleving. Op 6 oktober 1981 kwam hij bij een moordaanslag om het leven.

Mubarak (1981-2011)

Het tijdperk Mubarak komt uiteraard ook aan bod. “Onder Hosni Mubarak kreeg Egypte een heel ander aanzien. Deze man bezat noch Nassers grandeur noch Nassers charme.” Osman beschrijft hoe hij op 14 oktober 1981 aan de macht kwam, de strategische achteruitgang van Egypte als politieke macht onder zijn bewind tot aan de val van de regering Mubarak. Vanaf het moment dat hij leider van het land werd, werd Egypte jarenlang overheerst door de kapitalistische elite, die een belangrijke positie binnen het regime van Mubarak vormde. Maar Mubarak maakte de dienst uit. Er was sprake van een machtsevenwicht tussen de liberale kapitalistische elite en het militaire establishment in het land. Daarnaast was er een verslechterde relatie tussen de kopten en de moslims en de toenemende kloof tussen de elite en de werkloze massa, waarvan meer dan de helft jonger was dan dertig jaar. Op de lange termijn waren deze machtsverhoudingen niet meer houdbaar. “Dat bevorderde de uitholling van legitimiteit, de verzwakking van de besluitvorming, de versmelting van macht en kapitaal en wakkerde de volkswoede tegen zijn regime aan waardoor zijn regime tenslotte zou vallen.”

Egypte, een geschiedenis van Nasser tot na Mubarak

Egypte bevindt zich, aldus Osman, in een soort voorportaal van verandering, tussen twee werelden in. Hij hoopt “dat zijn toekomst een andere wereld zal zijn dan die van zijn recente verleden”. In een tijd van protesten en verkiezingen, helpt dit boek om een context te geven aan de huidige situatie in de Egyptische maatschappij.