Amalia, toekomst voor het huis Oranje

Op 7 december is kroonprinses Amalia 10 jaar geworden. Het oudste koningskind is onder andere vernoemd naar Amalia van Solms-Braunfels (1602-1672). Samen met haar man stadhouder Frederik Hendrik, geeft deze vrouw Nederland in de Gouden Eeuw koninklijke allure. Ook is ze de drijvende kracht achter het huwelijk van haar zoon Willem II met Mary Stuart, oudste dochter van de Engelse koning Karel I. Haar kleinzoon, stadhouder Willem III, zal uiteindelijk in 1689 koning van Engeland worden.

Verarmde adel

Wanneer gravin Amalia van Solms (1602-1675) op 4 april 1625 in het huwelijk treedt met haar achterneef prins Frederik Hendrik van Oranje Nassau, toekomstig stadhouder van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden, kan ze haar geluk niet op. Als verre verwant van Willem van Oranje heeft ze weliswaar al wel eenzelfde adellijke status als de Oranjes, ze beschikt echter niet over vergelijkbare financiële middelen.

In feite is Amalia’s familie straatarm; haar vader graaf Johann Albrecht I heeft grote schulden. Door het huwelijk met Frederik Hendrik krijgen Amalia en haar familieleden weer aanzien en invloed. Maar ook voor Frederik Hendrik werpt de verbintenis zijn vruchten af. De scherpzinnige en ambitieuze Amalia verandert het eenvoudige Haagse Oranjehof in een van de meest schitterende hoven van Europa. Bovendien weet zij door een gedegen financieel beheer het vermogen van het huis van Oranje niet alleen te behouden, maar zelfs uit te breiden.

Oranjedynastie

Haar leven lang zet Amalia zich in om het aanzien van de Oranjes in en buiten de Republiek te vergroten en de dynastie veilig te stellen. Dit lukt haar onder andere door voorname huwelijken te arrangeren voor haar kinderen. Zo trouwt haar oudste dochter Louise Henriette met Frederik Willem, de Keurvorst van Brandenburg, voorouders van de latere koningen van Pruisen en keizers van Duitsland. Dochter Albertina Agnes treedt in het huwelijk met de Friese stadhouder Willem Frederik van Nassau-Dietz; de stamouders van de Nederlandse koninklijke familie. Het lukt Amalia om haar oudste zoon Willem II te koppelen aan Mary Stuart, dochter van de Engelse koning Karel I. Dit huwelijk moet de betrekkingen met Engeland verbeteren, het land waarmee de Republiek gedurende de 17e eeuw geregeld in oorlog is.

Leestips-Boeken

Voogdij over Willem

Stadhouder Willem II volgt in 1647 zijn vader op. Maar al na 3 jaar overlijdt hij onverwacht aan de pokken. Enkele dagen later wordt zijn zoon Willem geboren. Amalia eist en krijgt samen met haar schoonzoon, de keurvorst van Brandenburg en Mary Stuart de voogdij over het pasgeboren kind. Amalia wil op die manier voorkomen dat haar schoondochter het Oranjekapitaal gebruikt om haar broer Karel II op de Engelse troon te krijgen. Dit zou de al gehavende relatie tussen de Republiek en de Oranjes verder verslechteren en de politieke toekomst van haar kleinzoon in gevaar brengen. Er waait op dat moment namelijk een voor de Oranjes ongunstige wind in de Republiek. Tijdens zijn korte bewind heeft de onbesuisde Willem II de Staten van Holland behoorlijk tegen zich in het harnas gejaagd. Na zijn dood grijpen de regenten daarom de macht en benoemen geen nieuwe stadhouder om zo de macht van de Oranjes te beperken. Het Eerste Stadhouderloze Tijdperk breekt aan.

Kind van Hollandse Staten

In september 1660 wordt Mary Stuart ernstig ziek. Amalia wendt haar invloed aan om de banden van het huis Oranje met de Republiek te verstevigen ten gunste van kleinzoon Willem. Op 22 september dat jaar vraagt ze de Staten-Generaal zich te ontfermen over de opleiding van het kind: ‘ten eijnde hij moge bequaem gemaeckt werden tot jaren komende inde voetstappen van sijne loffelijke voorvaders te treden. Wij betrouwen het zal wezen ten dienste van het vaderlant’. De Staten-Generaal stemt in, om een jaar later de ‘opvoeding’ van de jonge prins weer stop te zetten. Amalia en medevoogd Karel II van Engeland – Mary Stuart is inmiddels overleden – weigeren namelijk om de Hollandse Staten te benoemen tot oppervoogd van Willem.

Maar daarmee is de kwestie nog niet definitief bezegeld. Om de groeiende invloed van de Engelse monarchie op Willem te beperken stelt raadpensionaris Johan de Witt in 1666 voor om de prins ‘Kind van de Staat’ (de Staten van Holland) te maken. Amalia beseft dat de relatie met Holland essentieel is voor de toekomst van haar kleinzoon. Ze stemt toe in ruil voor de belofte van een passende staatsrechtelijke positie voor de prins als deze meerderjarig is.

Kroon op levenswerk

In 1672, 3 jaar vóór haar overlijden, komt Amalia’s grote droom uit: Willem wordt net als zijn voorvaderen benoemd tot stadhouder van Holland, Zeeland en Utrecht. Ook Amalia kan dan nog niet vermoeden dat haar kleinzoon in 1689 de Engelse troon bestijgt en de geschiedenis in zal gaan als stadhouder-koning Willem III.

Nationaal Archief

3.20.59 – archief Familie Teding van Berkhout, 1578-1994, inv.nr. 156.
Lees ook het online bericht ‘Een Nederlander op de Engelse troon’. 

Bibliotheek 

Wout Troost, Stadhouder-koning Willem III, een politieke biografie (Hilversum 2001). Signatuur 203 A 23.

Amalia van Solms in het Prinsenhof

In het Prinsenhof in Delft is tot en met 5 januari 2014 een bijzondere tentoonstelling over Amalia van Solms en haar geliefde echtgenoot Frederik Hendrik te zien.