Amelie van Nieuwenaer: steun en toeverlaat in de Nederlandse Opstand

Amelie van Nieuwenaer is vooral bekend als steun en toeverlaat van haar beroemde echtgenoot Hendrik ‘Grote Geus’ van Brederode. Ze stond hem trouw terzijde in het onrustige begin van de Nederlandse Opstand. Het huwelijk tussen de twee overtuigde calvinisten was vermoedelijk een gelukkige tijd voor Van Nieuwenaer. De dood van Brederode weerhield haar er echter niet van zich in te blijven zetten voor het protestantisme.

Amelie van Nieuwenaer werd geboren in 1539 in het Duitse Alpen. Ze was de dochter van de hoge edelman Humbert IV, graaf van Nieuwenaer en Meurs en Cordula van Holstein-Schauenberg. Haar moeder overleed toen Van Nieuwenaer nog een baby was. Haar vader behoorde tot een van de belangrijkste leenmannen van de Keulse aartsbisschop. Hij was officieel katholiek, maar koesterde wel sympathie voor het gereformeerde christendom. Toen haar vader in 1555 overleed, zorgde haar oom Herman van Nieuwenaer en Meurs voor haar. Hij was een overtuigd lutheraan en getrouwd met Magdalena van Nassau, een zus van Willem van Oranje.

Hendrik van Brederode, de Grote Geus

Via haar oom leerde Van Nieuwenaer Hendrik van Brederode kennen. In 1557 trouwde het jonge paar en vestigden ze zich in slot Batenstein, nabij Vianen. Enkele jaren later schafte Brederode een grote collectie lutherse en calvinistische geschriften aan voor Van Nieuwenaer en liet hij een buitenhuis voor haar bouwen in Vianen (Kasteel Amaliastein). Brederode was ondertussen gekozen tot leider van het Verbond der Edelen en trok daarom veel rond. Amelie ging vaak met hem mee, onder meer tijdens de Beeldenstorm van 1566. Ze was een grote steun voor hem. Brederode had zich intussen ontpopt als echte Geuzenleider en probeerde zelfs een gewapende opstand te ontketenen. Hier heeft hij zijn bijnaam ‘Grote Geus’ aan te danken.

Nederlandse Opstand

Via haar oom en zijn vrouw was Van Nieuwenaer nauw verbonden met de Nederlandse Opstand en door haar huwelijk met Brederode raakte ze er zelf ook bij betrokken. Samen met Brederode was ze bij een bijeenkomst met de burgemeester van Hoorn in 1566. Volgens de overlevering heeft ze met de zussen van Willem van Oranje de burgemeester een geuzenpenning overhandigd. Destijds was dit een handeling van grote symbolische betekenis. Ook zette Van Nieuwenaer zich actief in bij de activiteiten van haar man. Bijvoorbeeld in 1567, toen ze naar Breda moest om briefwisselingen tussen Brederode en Willem van Oranje over te brengen.

Amsterdam

In maart 1567 had Brederode zich in Amsterdam gevestigd met de gedachte vanuit hier het gewapende verzet tegen de decadente katholieke geestelijken en het centrale gezag in Spanje te gaan organiseren. Van Nieuwenaer voegde zich bij hem. Vermomd als boerenvrouw was ze de stad onopvallend binnengesmokkeld. In april 1567 werd bekend dat een groot regeringsleger onderweg was om het verzet te onderdrukken. Het echtpaar vluchtte terug naar Duitsland, waar Brederode op 15 februari 1568 onverwacht overleed.

Frederik III de Vrome

Van Nieuwenaer vertrok daarop naar de Dillenburg, waar Willem van Oranje woonde. Samen met Anna van Saksen reisde ze naar het hof van Keulen. Hier ontmoette ze Frederik III ‘de Vrome’ van de Palts, een calvinistische keurvorst die de opstandelingen gunstig gezind was. Voornamelijk vanuit politieke overwegingen trouwde ze met hem in 1569. Vanuit haar positie zette ze zich in voor vervolgde en gevangen gezette geloofsgenoten en hugenoten, in zowel Nederland als Frankrijk. Frederik overleed in 1576 en liet Van Nieuwenaer slot Lohrbach in de Pals na. Doordat ze veel contacten en familie had in adellijke kringen, breidde haar bezit zich telkens uit. Zo verkreeg ze in 1589 het recht op graafschap Limburg toen haar broer Adolf van Nieuwenaer overleed. Nog geen jaar later schonk haar halfzus Magdalena haar het gebruiksrecht op Alpen, Helopenstein, Lennep en Keulen.

Vanwege oorlogen keerde ze pas in 1600 terug naar haar geboorteplaats Alpen, waar ze onder meer een kerk stichtte. Ze overleed in 1602, nog voor de kerk afgebouwd was. Op 20 april 1602 werd ze naast de onvoltooide kerk begraven. Haar geliefde echtgenoot Hendrik van Brederode werd bijgezet in haar graf.