Amerikanen moesten vaccinatielitteken laten zien om weer deel te kunnen nemen aan de maatschappij

Nu steeds meer mensen gevaccineerd zijn tegen het coronavirus, komen vaccinatiebewijzen meer ter discussie te staan. De vaccinatiebewijzen zijn per definitie niet nieuw. Al aan het begin van de 20e eeuw moesten mensen een bewijs laten zien dat ze gevaccineerd waren. Tijdens een grote pokkenuitbraak in de Verenigde Staten moesten mensen het litteken van hun vaccinatie laten zien als bewijs. Waarom werd het litteken hiervoor gebruikt?

Aan het einde van de 19e eeuw en het begin van de 20e eeuw kampten de Verenigde Staten met grote pokkenuitbraken. Pokken is een levensgevaarlijke en uiterst besmettelijke infectieziekte, die sinds het einde van de jaren '70 van de vorige eeuw niet meer voorkomt. Op het moment dat de Verenigde Staten te maken kreeg met de pokkenuitbraken aan het einde van de 19e eeuw, stond het volksgezondheidsstelsel in het land nog in de kinderschoenen. Gedurende een vijf jaar durende uitbraak tussen 1899 en 1904 kregen volgens historische bronnen ruim 160.000 mensen de pokken, maar in werkelijkheid zou het aantal gevallen ook vijf keer zoveel kunnen zijn.

De besmettelijke ziekte verspreidde zich razendsnel door het land, vooral in de grote steden. Het was dus van groot belang dat er snel een manier werd gevonden om het aantal besmettingen in de zwaarst getroffen steden en staten terug te dringen. Dit moest gedaan worden door middel van vaccinaties. Het vaccin tegen de pokken was al aan het einde van de 18e eeuw ontwikkeld door de Britse arts Edward Jenner.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

Verplichte vaccinatie

In verschillende Amerikaanse steden waren er al vrijwillige vaccinatieprogramma's, waarbij mensen een gratis vaccin konden krijgen op hun werk of andere opgezette stations. Desondanks bleef de epidemie zich verder verspreiden. In de Amerikaanse steden en staten waar de grootste pokkenuitbraken waren, drongen volksgezondheidsautoriteiten aan het einde van de 19e eeuw dan ook aan op een nog agressievere benadering van vaccineren. Daarom werd er overgegaan op verplicht vaccineren in de zwaarst getroffen regio's, in de hoop om op die manier de toename van het aantal besmettingen te vertragen. Zolang je niet gevaccineerd was, mocht je niet naar je werk, naar school, met het openbaar vervoer gaan of evenementen bezoeken.

Vanaf 1902 werd er een vaccinatieprogramma opgezet waarbij gezondheidsautoriteiten langs de deuren gingen om mensen te vaccineren, vaak met steun van de politie. Dit gebeurde onder andere in Boston, Massachusetts en Memphis, Tennessee. De mensen waren verplicht zich te laten vaccineren, als ze dat weigerden, moesten ze een boete betalen of een aantal dagen de gevangenis is.

Weerstand

Het feit dat de gezondheidsautoriteiten en de politie zomaar een huis binnen mochten vallen en iemand gedwongen mochten vaccineren, viel bij de Amerikaanse bevolking niet zo goed. Het verplichte vaccinatieprogramma zorgde voor veel woede bij mensen die vonden dat hun persoonlijke vrijheden werden ingeperkt.

Daar kwam bij dat veel mensen bang waren dat het pokkenvaccin schadelijk was voor hun gezondheid. Ze vertrouwden het vaccin niet of de lokale autoriteiten die de vaccinaties uitvoerden. Hoewel het vaccin al meer dan een eeuw gebruikt werd, werd het destijds nog steeds grotendeels ontwikkeld door ongereguleerde commerciële bedrijven. De autoriteiten dwongen de mensen dus om zich te laten vaccineren, maar reguleerden het vaccinatieproces niet om ervoor te zorgen dat de vaccins veilig en effectief waren. De vaccinaties die aan het begin van de 20e eeuw werden gebruikt, werden ook gelinkt aan een aantal tetanusuitbraken, zoals die in New Jersey in 1901. Negen kinderen overleden toen aan tetanus, nadat ze een verplicht pokkenvaccin hadden gehad. Dat hielp de vaccinatieopkomst ook niet bepaald.

Pokkenvaccin

Een ander probleem was dat men na het krijgen van de pokkenvaccinatie een aantal dagen goed ziek was. De vaccinatie kon koorts veroorzaken en een pijnlijke arm. Veel mensen konden daardoor een aantal dagen niet werken en het loon dat ze daardoor misliepen, kregen ze niet vergoed. Zij zaten dus een aantal dagen zonder inkomen door de vaccinatie. Dit werd door velen gezien als een schending van hun recht om hun gezin te onderhouden en daarom wilden ze het vaccin niet nemen.

Vervalsing van vaccinatiebewijs

Als de gezondheidsautoriteiten langs de deur kwamen, of wanneer je bijvoorbeeld met het openbaar vervoer wilde reizen, moest je in staat zijn om te bewijzen dat je gevaccineerd was. Anders werd je bij wijze van spreken meteen gevaccineerd of de toegang geweigerd. Dat werd in eerste instantie gedaan door middel van een papieren vaccinatiebewijs. De meest voorkomende manier om destijds onder de vaccinatie uit te komen was door een vals vaccinatiebewijs te kopen.

Er ontstond in de Verenigde Staten een zwarte markt voor deze illegale, valse vaccinatiebewijzen, waarbij er met name misbruik werd gemaakt van de arme, naïeve bevolkingsgroepen. Zij waren makkelijk over te halen om tegen betaling zo'n vals vaccinatiebewijs te kopen en onder de vaccinatie uit te komen, omdat zij het zich niet konden veroorloven om een aantal dagen thuis te zitten door de prik. The New York Times wijdde hier ook een verhaal aan in 1904, met als titel: 'Vaccination Certificate Frauds'. Het artikel meldde onder andere: ´An extensive traffic in worthless certificates of sufficient vaccination by east side physicians perpetrating a petty swindle on the poor, ignorant and credulous´.

Litteken als bewijs

Omdat deze papieren vaccinatiebewijzen niet meer te vertrouwen waren, zochten de gezondheidsautoriteiten naar een andere manier om te controleren of iemand gevaccineerd was. Ze kwamen hierbij uit op het litteken dat de prik veroorzaakte.

Gevaccineerd worden tegen de pokken was rond 1900 niet bepaald een pretje. Het vaccin werd niet toegediend met een spuit, maar door middel van een incisie in de huid. Er werd in de bovenarm een snee gemaakt met een mesje of scalpel en vervolgens werd de wond gedept met een doekje met levende virusdeeltjes. De dagen na de prik ging de wond steeds meer irriteren en ontsteken, waarna er een korstje ontstond dat er later afviel. De vaccinatie liet daardoor een kenmerkend litteken achter, ongeveer zo groot als een muntje. Vanwege het unieke uiterlijk van het litteken gingen de Amerikaanse autoriteiten het als bewijs van een vaccinatie behandelen. Je was verplicht het litteken te laten zien als hierom gevraagd werd.

De gezondheidsautoriteiten dachten dat ze hiermee een waterdicht plan hadden, maar dat was niet helemaal waar. Net als de papieren vaccinatiebewijzen, werden ook de littekens in sommige gevallen vervalst. Dit werd gedaan door middel van een pijnlijk proces, waarbij een stuk van de huid bloot werd gesteld aan salpeterzuur om dezelfde korst en litteken te creëren als die veroorzaakt werd door de pokkenvaccinatie. Een minder pijnlijke manier was om een neppleister te maken of te kopen die leek op het litteken, en die op de bovenarm te plakken. Dit was echter een stuk minder effectief.

Minder gevallen van pokken

Ondanks alle weerstand tegen de vaccinaties, zorgde het strenge vaccinatieproces er in de loop van de 20e eeuw wel voor dat er steeds minder gevallen van pokken werden vastgesteld in de Verenigde Staten. Hoewel sommige groepen zich bleven verzetten tegen deze volksgezondheidscampagnes, stemden veel meer Amerikanen in met de vaccinatie om te zorgen dat ze konden blijven werken, op pad konden gaan of naar school konden gaan. Na decennia van massale inentingen, had de Verenigde Staten de ziekte halverwege de 20e eeuw binnen de landsgrenzen volledig uitgeroeid.

Vaccinatiebewijs in 2021

Het vaccinatiebewijs waar tijdens de coronacrisis over gediscussieerd wordt, verschilt natuurlijk in de praktijk met het laten zien van het litteken, zoals dat aan het begin van de 20e eeuw werd gedaan. Tegenwoordig is het er in de vorm van een digitaal bewijs die je op je telefoon kan laten zien: een QR-code die gescand kan worden. Hiermee bewijs je dat je gevaccineerd bent. Deze kan overigens ook in papieren vorm worden verstrekt. Het vaccinatiebewijs heeft tot grote maatschappelijke debatten geleid: veel mensen vinden, net als de Amerikanen in de vorige eeuw, dat hun vrijheden beperkt worden omdat ze als ongevaccineerde niet zomaar kunnen gaan en staan waar ze willen.