Anna Maria van Schurman: geleerde en kunstenares in de 17e eeuw

Ze was de eerste vrouw die colleges mocht volgen en was een gerespecteerde vrouw in haar tijd, doordat ze met grote Europese geleerden correspondeerde. Anna Maria van Schurman was bovendien ook een niet onverdienstelijk kunstenares. Ze werd geboren op 5 november 1607 in Keulen.

De familie van Anna Maria van Schurman kwam oorspronkelijk uit Antwerpen, maar moest en als calvinisten vluchten voor het bewind van de hertog van Alva. Hierna waren ze in Duitsland terecht gekomen, waar naast drie zoons ook Anna Maria geboren werd. In 1615 verhuisde het gezin naar Utrecht. De inmiddels 8-jarige Anna Maria bleek een zeer getalenteerd kind. Ze schreef gedichten en tekende en boetseerde veel. Haar vader besloot haar daarom zelf te onderwijzen. Ze had vooral belangstelling voor theologie, geschiedenis, aardrijkskunde en wiskunde en voor vreemde talen. Ze leerde Frans, Hoogduits, en Engels. Verder leerde zij Grieks, Latijn, Hebreeuws, Chaldeeuws, Arabisch, Syrisch en Ethiopisch.

Anna Maria Schurman en Jacob Cats

Begin jaren ’20 werden deze talenten ook door anderen opgemerkt. Zo kwam Jacob Cats langs, die zeer onder de indruk was van het meisje. Hij zou haar zelfs een huwelijksaanzoek hebben gedaan (ze was toen 14) maar dit zou Anna Maria hebben geweigerd. Na de dood van haar vader in 1623, nam haar broer Johan Godschalk de educatie over. Anna Maria ontwikkelde zich steeds meer en ze werd ook steeds bekender in intellectuele kringen. Zo zocht ze contact met de theoloog André Rivet, wat resulteerde in een discussie over de vraag of christelijke vrouwen mochten studeren.

Eerste werk Schurman

Resultaat hiervan was dat Anna Maria in 1638 haar eerste werk schreef, Dissertatio de ingenii muliebris ad doctrinam & meliores litteras aptitudine  (een verhandeling over de geschiktheid van de vrouwelijke geest voor de wetenschap en de letteren). Hierin verdedigde ze dat vrouwen die de tijd en middelen hadden om te studeren, dat zouden moeten en kunnen doen.

Eerste vrouwelijke student

Voor Anna Maria zelf was haar contact met haar buurman ook de weg naar de collegebanken. Deze Gisbertus Voetius was namelijk hoogleraar theologie en oosterse talen en hij stond haar toe om vanuit een met een gordijntje afgeschermde loge (zodat zij onzichtbaar was voor de mannelijke studenten) zijn colleges bij te wonen. Ook blonk ze in deze tijd uit in de kunsten. Zo richtte ze zich op schilderen en maakte ze vele miniaturen. Ook de eerst bekende pasteltekening uit Noord-Nederland kan aan haar worden toegeschreven.

Gerespecteerd in internationale kringen

In deze periode steeg Anna Maria’s roem tot grote hoogte, vooral door de bewondering die Cats voor haar koesterde. Ze onderhield onder andere contacten met Marie le Jars de Gournay, die schreef over de gelijkheid tussen man en vrouw en met Elisabeth van de Palts. Ook werd ze in binnen- en buitenlandse literatuur geprezen om haar kunnen. Dit alles veranderde echter aan het einde van de jaren ’30. Doordat haar moeder was overleden moest Anna Maria nu de zorg voor twee hoogbejaarde tantes op zich nemen. Daardoor kwam zij naar eigen zeggen steeds minder toe aan de wetenschap en aan het onderhouden van haar contacten.

Sekte de Labadisten

De tantes overleden in 1660, maar dit betekende geen terugkeer in de intellectuele kringen voor Anna Maria. Religie had een steeds belangrijkere plaats ingenomen in haar leven. Toch kwam het voor velen nog als schok dat ze zich in 1669 aansloot bij de religieuze sekte de Labadisten, onder leiding van de uitgetreden prediker Jean de Labadie. Deze groep streefde naar een zuivere kerk van ware gelovigen en focuste zich op de innerlijke aanwezigheid van God in de mens. De leden van de groepering verbleven een tijd bij de vroegere vriendin van Anna Maria, Elisabeth van de Palts, maar keerden uiteindelijk terug naar Nederland en vestigden zich in het Friese Wieuwerd. Hier stierf Anna Maria van Schurman op 14 mei 1678 op 80-jarige leeftijd.