Anton van der Waals – de grootste verrader van Nederland?

Sommige deskundigen noemen Anton van der Waals de grootste verrader van Nederland ten tijde van de Tweede Wereldoorlog. De Rotterdamse technicus wist zijn talent om snel vertrouwen te winnen handig te gebruiken bij de infiltratie in Nederlandse verzetsgroepen.

Een technisch vakman

Tijdens zijn studententijd bleek Van der Waals technisch zeer bekwaam. Hij specialiseerde zich in het repareren van radio’s en motorfietsen. Hij richtte een eigen bedrijfje op, maar hier kon hij niet van rondkomen. In 1934 werd Van der Waals lid van de NSB. Van der Waals zou nooit gelukkig worden in de liefde; tussen 1934 en 1945 trouwde en scheidde hij vier verschillende vrouwen. Met zijn tweede vrouw kreeg hij een kind dat hij echter niet erkende.

Verraad van Van der Meers verzetsgroep

Vlak voor het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog werkte Anton als reparateur in de Rotterdamse haven. Hier leerde hij Engels en Duits en kwam hij tevens voor het eerst in contact met het spionnenwerk. Ary van der Meer - fabrieksdirecteur en lid van een Nederlandse verzetsgroep - hielp Van der Waals met het ontwikkelen van twee uitvindingen. Van der Waals maakte misbruik van deze hulp: door zijn verraad kon het grootste gedeelte van Van der Meers verzetsgroep in 1941 gearresteerd worden.

Joseph Schreieder en de Sicherheitsdienst

Midden 1941 kwam Van der Waals in contact met Joseph Schreieder, die de leiding had over het spionagewerk in Duitsland. Anton werd in dit jaar lid van de Duitse Sicherheitsdienst en ging aan de slag als V-mann (Vertrauensmann). Hij moest infiltreren in verzetsgroepen en informatie winnen en kon daardoor bijdragen aan de snelle arrestatie van verzetsstrijders. Hij opereerde onder verschillende schuilnamen.

Het succes van Anton van der Waals

Anton voerde zijn werk goed uit: hij wist snel vertrouwen te winnen van verzetsstrijders en wist mensen ervan te overtuigen dat hij in goed contact stond met de Britse veiligheidsdienst. Omdat Nederlandse verzetsgroepen nauwelijks contact hadden met de Britten, werd hij vaak dankbaar onthaald in het verzet. Van der Waals hielp mee aan vele arrestaties binnen enkele verzetsgroepen. Wanneer hij zelf ook aanwezig was bij een dergelijke arrestatie, werd hij ook altijd ‘opgepakt’, om hem zo niet verdacht te maken van spionagewerk.

Een mislukte moordaanslag

Verzetsstrijder Jan van den Ende kwam erachter dat Anton van der Waals een verrader was. Hij plande samen met Ary van der Meer enkele acties om Van der Waals te vermoorden, maar deze plannen mislukte. Het plan om Anton bij hem thuis te vermoorden eindigde in de arrestatie van de twee verzetsstrijders. Zij werden gevangen genomen in het Scheveningse Oranjehotel.

Verspreiding van geruchten

Omdat het argwaan tegen Van der Waals steeds groter werd, liet de Duitse geheime dienst een bericht in de krant plaatsen met daarin een overlijdensbericht over Anton van der Waals. Hierdoor kon Anton ongemerkt één van zijn laatste geheime missies uitvoeren, dit maal naar het neutrale Zweden. Terug in Nederland moest hij zich een nieuwe identiteit aanmeten, omdat hij immers dood was verklaard. Hij plaatste een advertentie om een nieuwe huisknecht te vinden. Eén van de sollicitanten schoot hij dood, waarna hij diens identiteit overnam.

Na de Tweede Wereldoorlog

Na de oorlog werkte Van der Waals tijdelijk als spion aan geallieerde zijde. Engeland kon hem goed gebruiken, omdat hij veel van de Duitse veiligheidsdiensten afwist. Het hoofd van het Bureau Nationale Veiligheid, L. Einthoven, zette hem in om in Duitsland te infiltreren. Onder druk van enkele Rotterdamse slachtoffers van Van der Waals liet Einthoven Van der Waals aan Nederland uitleveren. Begin 1947 leverden de Britten Van der Waals uit aan Nederland. In 1949 vond een proces plaats tegen de landverrader; er werd bewijs gevonden voor het verraden van 83 personen. Dit aantal zou in werkelijkheid nog veel hoger kunnen liggen. In 1950 werd Van der Waals ter dood veroordeeld en geëxecuteerd op de Waalsdorpervlakte, als één van de 34 Nederlanders die na de oorlog ter dood veroordeeld zijn. Over zijn motieven is weinig bekend; hoewel hij wel lid was van de NSB, lijkt het erop dat zijn nationaalsocialistische ideeën voor hem niet de drijfveer waren verzetsstrijders te verraden.