Archimedes en zijn eureka-moment

In zijn eigen tijd werd hij beschouwd als een groots uitvinder, wij kennen hem vooral om zijn enorme wiskundige geleerdheid. Elke wetenschapper hoopt ooit een keer te roepen wat Archimedes volgens de verhalen riep toen hij een van zijn belangrijkste vindingen deed. 

Het leven van Archimedes

Archimedes werd in 287 voor Christus geboren in Syracuse op Sicilië. Over zijn afkomst is weinig bekend gebleven, behalve dat Archimedes' vader sterrenkundige was. Volgens Plutarchus zou hij ook een familielid zijn van de toenmalige heerser van Syracuse, Hiëro II. Wat wel bekend is, is dat Archimedes naar Alexandrië vertrok om daar wiskunde te studeren. Ondanks zijn bekendheid kwam Archimedes niet vredig aan zijn einde. Toen Archimedes weer in Syracuse woonde, wisselde de stad van partij in de eerste Punische oorlog. De Romeinen namen wraak en belegerden de stad twee jaar lang. Uiteindelijk kon de stad de Romeinen niet weerstaan. Hoewel de Romeinse commandant Marcellus de opdracht had gegeven de gerespecteerde Archimedes in leven te laten, werd hij toch vermoord door een Romeinse soldaat.

Archimedes' uitvindingen

Bij zijn leven stond Archimedes vooral bekend als succesvol uitvinder. Al tijdens zijn studie in Alexandrië zou hij zijn bekende schroef hebben uitgevonden, of de vinding van een ander ten minste hebben geperfectioneerd. De uitvinding was zo'n belangrijke, dat deze vandaag de dag nog steeds gebruikt wordt als middel om water mee op te pompen.

De wet van Archimedes

De band tussen koning Hiëro en Archimedes was goed. Dat bleek wel toen de koning Archimedes de taak gaf om te controleren of een kroon wel van massief goud was. De koning vermoedde dat de goudsmid die de kroon moest maken had gefraudeerd en een deel van de voorraad goud die hem ter beschikking was gesteld had verwisseld voor hetzelfde gewicht aan zilver. De kroon omsmelten en opnieuw smeden was echter geen optie, het sieraad was namelijk al aan de goden gewijd.

Eureka!

De opgave leek onmogelijk, maar toen hij in bad lag, bedacht Archimedes de oplossing. Volgens de overlevering rende hij –zonder zich aan te kleden- dolblij de straat op terwijl hij “Eureka!” riep. Grieks voor “Ik heb het gevonden!” De oplossing is de geschiedenis in gegaan als de Wet van Archimedes. Volgens die wet verplaatsen voorwerpen van hetzelfde materiaal en hetzelfde gewicht, ook dezelfde hoeveelheid water. Archimedes moest dus aan een klomp goud van hetzelfde gewicht als de kroon komen. Als de klomp goud minder water verplaatste dan de kroon, zou er materiaal zijn toegevoegd aan de kroon en was er gefraudeerd. En wat bleek: de klomp goud verplaatste inderdaad minder water en de goudsmid had dus gefraudeerd.

Militaire werktuigen

In Syracuse ging Archimedes ook aan het werk als militair technicus. Hij bedacht en verbeterde allerlei wapens waarmee hij bijdroeg aan de verdediging van Syracuse. Of al deze vindingen ook echt bestaan hebben is maar zeer de vraag. Sommige TV-programma's hebben zich er aan gewaagd om de werktuigen van Archimedes in het echt na te bouwen en uit te proberen. Dit met wisselend succes.

Scheepsklauwen en hittestralen

Een van die uitvindingen was de scheepsklauw. Een soort grijparm waarmee vijandelijke schepen die dicht onder de kust voeren, werden opgetild en omgegooid. Een andere, misschien nog wel meer tot de verbeelding sprekende, was de hittestraal. Daarbij werden grote spiegels op de rotsen en muren van Syracuse geplaatst. Door die spiegels goed te richten zou de zon op een vijandelijk schip weerkaatst worden, waardoor het door de weerkaatste hitte zo in brand zou vliegen.

Bol in een cilinder

Met die uitvindingen wisten de troepen van Syracuse zich de Romeinen twee jaar van het lijf te houden. Uiteindelijk was de Romeinse overmacht te groot en de stad werd geplunderd. Op dat moment was Archimedes verdiept in een wiskundig vraagstuk. Daardoor reageerde hij niet op de commando’s van een soldaat die zijn huis binnenviel. Gefrustreerd stak de soldaat Archimedes neer. De Romeinse commandant Marcellus reageerde geschokt op het bericht dat de beroemde wetenschapper dood was. Hij liet Archimedes met alle eer cremeren en plaatste - geheel volgens de wens van de overledene - op Archimedes’ grafsteen een gravure van een bol in een cilinder, naar één van Archimedes wiskundige uitvindingen.