Barnsteenroute van de Oostzee naar Italië

Tijdens de oudheid ontstond er een handelsverbinding tussen het Baltische gebied en de Middellandse Zee. Het product waar deze handelsrelatie op liep was barnsteen, een materiaal dat ontstaat als boomhars fossiel wordt. Omdat barnsteen in veel culturen werd beschouwd als een mooi sieraad, was de hars zeer gewild. De Barnsteenroute was mede verantwoordelijk voor de verspreiding van cultuur tijdens de Bronstijd.

Wanneer een dennenboom beschadigd raakt, scheidt het boomhars uit om de gaten te dichten. Onder normale omstandigheden vergaat deze boomhars na enige tijd. Wanneer de hars echter in het water landt of wordt begraven, blijft het bewaard en kan het na lange tijd fossiel worden. Deze fossiele vorm van boomhars noemt men barnsteen (Oudsaksisch voor ‘brandsteen’), omdat het lijkt op een soort steen, maar wel brandbaar is. Deze grondstof werd in de Bronstijd populair vanwege de glanzende schoonheid van het materiaal, maar ook omdat men dacht dat barnsteen goddelijke of medische kwaliteiten bevatte.

Van de Oostzee naar Aquileia

Barnsteen werd vooral gewonnen in de Baltische kuststreek, waar veel dennenbomen groeiden. De bevolking verkreeg het barnsteen door het fossiele materiaal op te duiken in zee of door het op te graven. Ruwe of bewerkte barnsteen werd door handelaren over land en langs rivieren meegenomen en verhandeld in de zuidelijker gelegen regionen. De Barnsteenroute liep grofweg van het Baltische gebied door het tegenwoordige Polen, Tsjechië, Slowakije en Oostenrijk naar noordelijk Italië, waar het verder over zee verhandeld werd. Toen de Romeinen in de 2e eeuw voor Christus een groot deel van de Middellandse Zee veroverden, zorgde de handel vanuit de Romeinse stad Aquileia voor een nog verdere verspreiding van het barnsteen.

Juwelen, medicijnen en amuletten

Omdat barnsteen goudkleurig was en een glans had die door veel mensen aantrekkelijk werd bevonden, werd het materiaal populair als juweel. Barnsteen werd verwerkt in oorbellen, ringen of andere decoratieve luxeartikelen en er zijn in centraal Europa duizenden archeologische vondsten gedaan waarbij barnsteen werd gevonden als versiering in graven. De oude Grieken en de Romeinen geloofden dat barnsteen een helende werking had. Sommige van hen droegen daarom een stuk barnsteen aan een touwtje om hun nek, omdat ze dachten dat het keelpijn kon voorkomen en verhelpen. Bij andere culturen langs de Barnsteenroute werd het materiaal gebruikt als amulet om boze geesten te verdrijven.

Verspreiding barnsteen

Door de Barnsteenroute werd ruwe en bewerkte barnsteen verspreid door centraal Europa en het Middellandse Zeegebied. Vanwege de intensieve handel die in de oudheid plaatsvond over land en over zee bereikten voorwerpen gemaakt van barnsteen afgelegen plaatsen. Zo kwamen barnstenen sieraden terecht in de tempel van Apollo in Delphi. Ook werd Baltisch barnsteen, daterend uit c.a. 1340 voor Christus, gevonden in de graftombe van een lokale koning. Dit wijst er op dat de handel in Baltisch barnsteen al plaatsvond voordat de oude Griekse beschaving ontstond.