Bij iemand in het krijt staan
Wanneer je schulden hebt bij iemand wordt wel gezegd dat je bij diegene in het krijt staat. Deze uitdrukking is al eeuwen bekend en wordt in de literatuur voor het eerst teruggevonden in een klucht uit de 17e eeuw. Waar krijt tegenwoordig vrijwel alleen nog op scholen gebruikt wordt, was het gebruik ervan vroeger wijd verspreid en daar heeft deze uitdrukking dan ook iets mee te maken.
Oorsprong in de zeventiende eeuw
Vroeger had men de gewoonte om, vooral in openbare gelegenheden, dingen met krijt op een lei op de muur te schrijven. Zo schreef men bijvoorbeeld in herbergen de schulden die iemand nog open had staan op een lei op de muur. F. A. Stoett beschrijft in zijn Nederlandse spreekwoorden, spreekwijzen, uitdrukkingen en gezegden dat de uitdrukking al in de 17e eeuw is teruggevonden, en wel op de volgende manier:
‘Tot Neeltje Krijnen de coomen in 't Friesse Bottervaetje, staet ook een moye klitsschuld. van goet, van swavelstock, in 't krijt.’
Hierbij ging het dus niet om een schuld in de kroeg, maar om de schuld die de koopvrouw Neeltje Krijnen nog had openstaan bij een winkel. ‘In het krijt staan’ is de meest gangbare uitdrukking die nog van de oude gewoonte om schulden op de muur te schrijven afkomstig is. Er is ook nog een andere uitspraak die precies hetzelfde betekent. Deze luidt: ‘jij staat nog voor zoveel aangekalkt.’
Gerelateerde uitdrukkingen
Er bestaan nog meer uitdrukkingen in het Nederlands die afkomstig zijn van dezelfde gewoonte. Wanneer een herbergier zijn gasten vroeger een veel te hoge rekening presenteerde, zei men dat hij deze ‘met dubbel krijt geschreven had,’ om uit te drukken dat de rekening twee keer zo hoog was als de gasten hadden verwacht.
Men schreef overigens niet alleen bij schulden dingen met krijt op de muur. Er is ook nog een andere uitdrukking die verwijst naar de gewoonte om met krijt dingen op een bord op de muur te schrijven. Dat is de minder bekende uitdrukking ‘iets met krijt op de balk schrijven’. Wanneer iemand iets bijzonders had gedaan en iedereen dat mocht weten, schreef men dit met krijt op de balk. Dit werd bijvoorbeeld gedaan wanneer iemand in de winter voor het eerst het ijs over was geweest.
Afbeelding:
