Oorsprong van 'geld over de balk smijten'

Als iemand ‘geld over de balk smijt’ betekent dit dat hij slecht met geld om kan gaan en het aan nutteloze dingen uitgeeft. Iedereen kent dit gezegde wel. Maar wat heeft een balk eigenlijk te maken met het verspillen van geld?

Oorsprong in de landbouw

Als je zoekt naar de herkomst van de uitspraak ‘geld over de balk smijten’, kom je al snel terecht bij verklaringen die te maken hebben met oude gewoonten uit de landbouw. Volgens spreekwoorddeskundige F.A. Stoett luidde de uitdrukking oorspronkelijk net iets anders. Hij vermeldt dat het eerst ging om ‘het (niet) over de balk gooien’.

Balk boven ruif

Andere spreekwoorddeskundigen beweren ook dat voor oorsprong gezocht moet worden in de landbouw, en wel bij het voeren van vee. In de stallen hing er een balk boven de ruif de voederbak voor het vee. Dit is de ‘balk’ waar in de uitdrukking naar verwezen zou worden. Het was bij het voeren van het vee namelijk de bedoeling dat het hooi in de ruif werd gegooid. Als dit fout ging, dan viel het voer over de balk heen. De hooi werd dus verspild, en zo kwam ‘over de balk gooien’ geleidelijk synoniem te staan voor verspilling. Later werd het woord ‘hooi’ vaak weggelaten en kwam daar ‘geld’ voor in de plaats. Zo ontstond de huidige uitdrukking ‘geld over de balk smijten’.

Alternatieve theorie

Dit is de meest gangbare verklaring voor de herkomst van deze zegswijze, die door de meeste spreekwoorddeskundigen onderschreven wordt. Toch maakte het Woordenboek der Nederlandsche Taal ook melding van een andere verklaring. Volgens deze uitleg moet de oorsprong in de vroegere handel in koren worden gezocht.

Korenmaat

Korenhandelaren maakten gebruik van een ‘maat’ om de hoeveelheden van hun koopwaar af te meten. Een korenmaat was een soort emmer of bak, waarboven een balkje was gespannen om de juiste hoeveelheid af te bakenen. Als handelaren deze korenmaat vulden tot boven de balk, gaven ze meer koren dan nodig was. Dit was ook een vorm van verspilling. Mogelijk zou de uitdrukking ‘over de balk smijten’ hiervandaan komen. Toch gaan ook aanhangers van deze theorie er vanuit dat het waarschijnlijker is dat ‘geld over de balk smijten’ verwijst naar de balk die boven de ruif in de stal hing.

Spreekwoorden – hoe zit het ook alweer?

Ze veranderen soms van betekenis, er komen nieuwe bij, we ‘lenen’ ze uit andere talen. Alle gangbare Nederlandse en Vlaamse spreekwoorden vind je in het Van Dale Spreekwoordenboek. Compleet met prachtige illustraties, essays en citaten.