Carbidschieten: knallend het jaar uit
In het oosten van Nederland wordt de jaarwisseling met bijzonder veel lawaai gevierd. Op veel plekken klinkt dan het gebulder van het carbidschieten. Een traditie die op steeds meer plekken in Nederland omarmd wordt. Maar wat is dat nou precies? En waar komt het carbidschieten eigenlijk vandaan?
Wat is carbidschieten?
Carbidschieten is een oudejaarstraditie die vooral in het oosten en noorden van Nederland erg leeft, al kun je soms ook in België de knallen van het carbid horen, hoewel het daar dan gaat om cambuurschieten. Met carbid, een beetje water en vaak een voetbal, worden oude melkbussen, gasflessen of soms zelfs hele giertanks omgebouwd tot een soort kanon, waarmee zo’n voetbal met een flinke knal wordt afgevuurd. Niet om elkaar te bestoken met voetballen of andere zaken, maar juist voor het tegenovergestelde. Carbidschieten staat vaak voor een hoop gezelligheid waarbij het oude jaar met veel lawaai wordt uitgeleid en het nieuwe jaar met net zoveel lawaai wordt begonnen.
Waar de traditie vandaan komt, is niet helemaal bekend, maar waarschijnlijk ligt de herkomst (net als andere lawaaiige gebruiken rondom oud-en-nieuw) in de Germaanse joelfeesten. In ieder geval was carbidschieten al aan het begin van de twintigste eeuw een populaire nieuwjaarstraditie. Vooral jonge mannen maakten met carbid en oude melkbussen een hoop lawaai tijdens het oudejaarsfeest. En niet alleen tijdens oud en nieuw, ook tijdens bruiloften werd er met carbid geschoten om de feestvreugde luister bij te zetten en de bruid met een paar flinke knallen ‘los te schieten’.
Carbid: van brandstof tot knalstof
Carbid is een mengsel van calcium en koolstof, dat meestal verkrijgbaar is in poedervorm of in brokken. Als carbid in aanraking komt met water, volgt er een chemische reactie waarbij er gas vrijkomt: het explosieve acyteleen. De reactie van carbid en water werd in de negentiende eeuw ontdekt, toen wetenschappers op zoek waren naar goede en zuivere stoffen voor de staalindustrie. Het gas werd lang gebruikt om bijvoorbeeld mee te lassen, en voor verlichting. Hoewel het licht van carbid mooi wit is, werden carbidlampen nooit een groot succes, alleen in de industrie en mijnbouw werden ze veel gebruikt. Het meest bekend zijn carbidlampen dankzij de Tweede Wereldoorlog. Toen werden carbidlampen veel gebruikt als alternatief op elektrische verlichting.
Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!
Maar bij het carbidschieten draait het niet om het licht, maar om een harde knal. Om dat te bereiken, doet men carbid en water in de juiste verhoudingen in een goed afgesloten ruimte. Een melkbus bijvoorbeeld. Door even te wachten, wordt de druk opgebouwd. Vervolgens wordt er door een klein gaatje in de bus een vlammetje bij het gas gehouden, waardoor het gas ontbrandt en het deksel met een flinke knal van de bus af schiet.
Carbidschieten immaterieel erfgoed
Na de Tweede Wereldoorlog werd het carbidschieten rondom oud en nieuw nóg populairder. Carbid en oude melkbussen waren zeker op het platteland volop te krijgen. Vaak gebeurde het carbidschieten vooral op het eigen erf, maar vanaf de jaren 70 werd carbidschieten een steeds socialere aangelegenheid. De melkbussen werden van het erf naar het dorp verplaatst en er ontstonden wedstrijden. Wie heeft de hardste knal? Of wie schiet het deksel of de voetbal, waarmee de melkbus wordt afgesloten, het verst? Vaak ontstonden er hele oudejaarsverenigingen rondom het carbidschieten. Deze verenigingen organiseren niet alleen de wedstrijden, maar zorgen er ook voor dat er voor de schutters én het publiek genoeg ander vertier is.
Inmiddels is het carbidschieten dus een behoorlijke traditie en sinds 2014 staat carbidschieten op de lijst van immaterieel erfgoed. En hoewel het feestje van plaats tot plaats verschillend kan zijn, gaan een paar dingen vaak hetzelfde. Op het centrale dorpsplein, of op een veld iets buiten een dorp, wordt er geknald en feestgevierd. Soms zijn er ook complete kampioenschappen, maar het allerbelangrijkste is het erbij zijn. Samen met de mensen om je heen onder het genot van traditioneel (warm) eten, zoals erwtensoep, oliebollen en een drankje het jaar uit knallen. Net zoals het traditionele vuurwerk is carbidschieten in grote delen van het land dus onlosmakelijk verbonden met oud-en-nieuw.
Of dat tijdens de jaarwisseling van 2020-2021 ook zo zal zijn is nog maar de vraag. In november 2020 werd er heftig gediscussieerd over de vraag of carbidschieten, net als het vuurwerk, verboden moest worden vanwege de coronacrisis.
Meer lezen over alle tradities rondom oud en nieuw? Bijvoorbeeld over de geschiedenis van vuurwerk, of waarom we zo veel oliebollen eten? In ons dossier over oud en nieuw lees je alles!
