Geschiedenis van vuurwerk in Nederland

Vuurwerk en oud en nieuw lijken onlosmakelijk met elkaar verbonden. Toch staat het gebruik van vuurwerk tijdens oud en nieuw ter discussie. Overlast door ongelukken en vandalisme hebben ertoe geleid dat de overheid het afsteken van vuurwerk steeds meer beperkt. De tijd waarop vuurwerk mag worden afgestoken is ingekort en gemeenten stellen steeds vaker vuurwerkvrije zones in tijdens de jaarwisseling. 

Ontstaan van het vuurwerk

Hoe vuurwerk precies ontdekt is, is niet bekend. Waarschijnlijk is vuurwerk ontstaan in China of in het gebied wat nu Bangladesh is. De Chinezen gebruikten buskruit, de basis van vuurwerk, waarschijnlijk als wapen, maar ook om religieuze feesten en rituelen luister bij te zetten. De nieuwjaarsviering was één van die feesten waarbij vuurwerk werd afgestoken. Met het lawaai werden kwade geesten verjaagd.

Buskruit in Europa

Over hoe het buskruit vervolgens in Europa is terecht gekomen, bestaan ook meerdere verhalen. Volgens sommigen zou Marco Polo het buskruit hebben meegebracht, volgens anderen zouden de kruisvaarders hier een belangrijke rol in hebben gespeeld. Vast staat dat tijdens de Middeleeuwen het buskruit een rol begon te spelen in Europa. In Europa werd het buskruit vooral gebruikt als wapen. Dat gebeurde echter lang niet zo massaal als nu. Een kanon was nog een bijzondere verschijning op het slagveld en het beroep van kanonnier was nog erg risicovol. Het gebeurde meer dan eens dat een kanon ontplofte, met kanonniers en al.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

De eerste vuurwerkshows

Wellicht was het daarom dat buskruit ook in vredestijd gebruikt werd om indruk te maken. Het vermogen om de explosies te beheersen was een teken van macht en kunde. Kanonniers organiseerden vuurwerkshows om hun eigen vakmanschap te demonstreren. Aan het buskruitmengsel werden stoffen toegevoegd om kleuren en vormen te creëren die de demonstraties zo spectaculair mogelijk moesten maken. Daardoor werd de beheersing van buskruit ook een wetenschap.

Vuurwerk bij feesten

De vuurwerkshows werden ook meer en meer gebruikt om evenementen luister bij te zetten. Aan de grote Europese hoven begon vuurwerk deel uit te maken van grote feesten en partijen. Aan het Franse hof in Versailles werden feesten van extra spektakel voorzien met vuurwerkshows. Ook werd vuurwerk gebruikt om openbare feestelijkheden, zoals een kroning of koninklijk huwelijk extra luister bij te zetten. Tijdens de kroning van de Engelse koning James II werd vanaf de Th ames een grote vuurwerkshow gegeven en in 1713 werd naar aanleiding van de Vrede van Utrecht een grote show op de Hofvijver in Den Haag gegeven.

Onderzoek naar vuurwerk

In Sint Petersburg werd de ontwikkeling van vuurwerk een belangrijk onderzoeksgebied aan de nieuwe Academie van de Wetenschappen. Vuurwerkshows werden er gebruikt als demonstratie van de stand van de seculiere wetenschap. Ondanks het onderzoek in Sint Petersburg kwam de organisatie van vuurwerkshows vooral in handen van Italiaanse vaklui. Florence werd het centrum van de Europese vuurwerkwereld. Italiaanse vuurwerkexperts trokken door Europa om zich in te laten huren voor shows. Dankzij de voortschrijdende wetenschap konden zij nieuwe technieken ontwikkelen, waardoor de shows alsmaar spectaculairder werden.

Oud en nieuw

Net als in China heerste in Nederland de traditie om tijdens de overgang van het oude naar het nieuwe jaar veel lawaai te maken. Een gewoonte die te herleiden is op de Germaanse Joel- en midwinterfeesten. Men trok zingend door de straten, ontstak vreugdevuren en soms werd er zelfs met vuurwapens geschoten. Hierbij werd zo nu en dan ook flink gedronken. Net als nu veroorzaakten die feesten overlast, waartegen maatregelen genomen werden. Het stadsbestuur van Amsterdam probeerde in de 16e eeuw het ‘nieuwjaarszingen’ te verbieden, overigens zonder effect. Het stadsbestuur van Dordrecht deed in de 18e eeuw de vreugdevuren in de ban, uit angst dat de grotendeels houten stad in vlammen op zou gaan. Oud en nieuw bleef een lawaaiig feest dat men samen op straat vierde. Dankzij de ontdekking van carbid en de chemische reactie die ontstaat als carbid met water in aanraking komt, kwam er aan het begin van de twintigste eeuw nog een middel waarmee lawaai gemaakt kon worden bij en sindsdien bulderen rondom oud en nieuw de melkbussen als grote delen van Nederland zich laven aan carbidschieten. 

Vuurwerk tijdens oud en nieuw

In de jaren ’70 van de twintigste eeuw werd het afsteken van vuurwerk een steeds groter onderdeel daarvan. Zowel het aanbod als de vraag naar vuurwerk groeiden snel. Siervuurwerk werd makkelijker verkrijgbaar waardoor de hoeveelheid vuurwerk die verkocht werd elk jaar groter werd. Hoewel in andere Europese landen tijdens oud en nieuw ook vuurwerk afgestoken wordt, zijn de Nederlanders de grootste vuurwerkconsumenten. In geen enkel ander land wordt per hoofd van de bevolking zo veel geld uitgegeven aan vuurwerk. De gevaren en overlast van het vuurwerk wekken echter steeds meer weerstand op. Daarom is het afsteken van vuurwerk aan steeds meer regels gebonden. Sommige categorieën vuurwerk, zoals vuurpijlen, mogen niet meer door consumenten worden afgestoken. Ook wordt de roep om een einde te maken aan de Nederlandse vuurwerktraditie steeds groter. Veel mensen zien liever dat er grote centrale vuurwerkshows georganiseerd worden, dan dat consumenten zelf met vuurwerk de straat op gaan. Maar in de Tweede Kamer was er in 2022 geen meerderheid voor zo'n vuurwerkverbod. 

Meer lezen over bijzondere tradities rondom oud en nieuw? In dit themadossier lees je veel meer over oliebollen, vuurwerk, champagne en andere tradities rondom oud en nieuw.