Cholera door de eeuwen heen

In maart 2019 richtte de cycloon Idai veel schade aan in Mozambique, Malawi en Zimbabwe. Maar de cycloon zou meer dan alleen verwoesting achterlaten. In de nasleep van deze natuurramp verspreidt de ziekte cholera zich snel onder de mensen in Mozambique. Tegenwoordig raken elk jaar 1,3 tot 1,4 miljoen mensen met de ziekte besmet. Ziektes die op cholera lijken werden echter al in de vijfde eeuw voor Christus beschreven. 

Symptomen van cholera

Cholera wordt veroorzaakt door de bacterie Vibrio cholerae. Deze bacterie leeft gewoonlijk in warm en zout water. Mensen kunnen besmet raken met de ziekte door besmet eten of water te nuttigen. Twintig procent van de geïnfecteerden ervaart symptomen als grote hoeveelheden waterige diarree, braken en spierkrampen. Deze symptomen kunnen binnen paar uur uitdroging, septische shock en spierkrampen veroorzaken bij het slachtoffer. Je kunt deze snelle vorm van uitdroging bij iemand herkennen door ingevallen ogen en een gerimpelde huid. Als het slachtoffer niet behandeld wordt zou hij of zij binnen een paar uur kunnen overlijden door de grote hoeveelheid aan vochtverlies. 

Eerste beschrijvingen van cholera

Wanneer mensen voor het eerst met cholera besmet raakten is niet bekend. Alleenstaande gevallen van ziektes die op cholera lijken worden echter al sinds de vijfde eeuw voor Christus beschreven. Soortgelijke ziektes werden bijvoorbeeld genoemd in de Sushruta Samhita, een eeuwenoude tekst uit India in het Sanskriet. Daarnaast werd een ziekte die op cholera lijkt ook genoemd door de Hippocrates in de vierde eeuw voor Christus. 

Een meer gedetailleerde beschrijving van een cholera-epidemie werd door Portugese historicus Gaspar Correa geschreven. Correa beschreef een uitbraak van de ziekte die in de lente van 1543 plaatsvond op de vlakten van de Gangesdelta, in de Zuid-Aziatische regio Bengalen. De lokale bevolking noemde de ziekte ‘’moryxy’’. Mensen die de ziekte opliepen overleden binnen acht uur. Deze uitbraak eiste zo veel slachtoffers dat de bewoners moeite hadden om alle doden te kunnen begraven. Het was alsof de mensen vergiftigd waren, schreef Correa. Dit leek volgens hem zo door het braken, het vochtverlies en de spierkrampen waar de slachtoffers aan leden.

Eerste cholera-pandemie (1817-1823)

De eerste cholera-pandemie werd ook veroorzaakt door de vervuilde Gangesrivier en begon met een uitbraak in Jessore, India in 1817. Waarschijnlijk was rijst besmet geraakt met de bacterie en via het voedsel kon de ziekte zich snel verspreiden. De ziekte verspreidde zich door de rest van India, Burma (tegenwoordig Myanmar) en Ceylon (Sri Lanka). Tegen 1820 had Cholera zich verspreid naar Siam (Thailand), Indonesië en de Filipijnen en ging het verder naar China en Japan via geïnfecteerden op schepen. 

Cholera verspreidde zich verder dan alleen Azië. In 1821 brachten Britse troepen die van India naar Oman trokken de ziekte met zich mee naar de Perzische Golf. Uiteindelijk zou Cholera in Europa terechtkomen via Turkije. Deze eerste cholera-pandemie kwam zes jaar na de uitbraak tot een einde, waarschijnlijk door een strenge winter van 1823-1824. Mogelijk stierven de bacteriën in het water door de kou. 

Tweede cholera-pandemie (1829- 1849)

Net als de eerste pandemie begon de tweede naar verluidt in India. Deze pandemie begon rond 1829 en in 1830 had de ziekte al Moskou bereikt. Cholera begon nu ook Europa in zijn greep te krijgen. Na een korte onderbreking in de winter verspreidde de ziekte zich verder naar Finland Poland, Hongarije en Duitsland. Voor het eerst bereikte het ook Groot-Brittannië.

Cholera-opstand in Liverpool

Groot Brittannië organiseerde verschillende acties om de ziekte tegen te gaan, waaronder quarantaines. De angst voor de ziekte zorgde echter voor veel onrust onder het volk. Volgens sommige nieuwsberichten stierven slachtoffers van cholera eerder in het ziekenhuis dan thuis. Samen met cholera verspreide er rond deze tijd nog iets door Groot Brittannië: een gerucht dat cholera-patiënten vermoord werden voor ontleding in snijzalen van universiteiten. De angst voor de ziekte en mogelijke gevolgen hiervan leidde tot meerdere ‘’cholera opstanden’’ in Liverpool van 1830 tot 1831. 

Rond deze tijd bereikte de ziekte ook Noord- en Zuid-Amerika, in juni van 1832 overleden 1000 mensen in Quebec, Canada aan de ziekte. De tweede cholera-pandemie stierf uit en kwam weer te boven in verschillende landen voor bijna twee decennia, tot zijn einde rond 1849. 

Derde cholera-pandemie (1852-1859)

Tussen 1852 en 1923 braken er nog vier cholera-pandemieën uit. De derde pandemie was de dodelijkste en liet vele slachtoffers achter in Azië, Europa, Noord-Amerika en Afrika. Het dodelijkste jaar van de ziekte was in 1854, wanneer 23.000 mensen stierven in Groot Brittannië alleen. In datzelfde jaar kwam Britse arts John Snow erachter wat de ziekte in zijn wijk van Soho, Londen veroorzaakte: vervuild water uit de openbare waterpomp. Snow overtuigde de gemeente de waterpomp te verwijderen, waarna het aantal gevallen van cholera in de wijk meteen afnam. De derde cholera-pandemie duurde tot 1859.

Vierde en vijfde cholera-pandemie

De vierde en vijfde cholera-pandemieën, respectievelijk in 1863-1875 en 1881-1896, worden vaak als minder heftig gezien dan de voorgaande pandemieën. Nochtans hadden beide pandemieën heel wat dodelijke uitbraken. Tussen 1872 en 1873 overleden in Hongarije 190.000 mensen aan Cholera. Hamburg verloor 1,5 procent van zijn populatie dankzij een cholera-uitbraak in 1892. Het laatste kwart van de negentiende eeuw verspreide cholera zich snel door zowel China en Japan. In die laatste liepen 150.000 mensen cholera op tussen 1877 en 1879, waarvan 90.000 stierven. 

De strijd tegen cholera

In 1883 bestudeerde Duitse microbioloog Robert Koch de ziekte in Egypte en Calcutta, India. Hij kwam erachter dat de aanwezigheid van de Vibrio cholerae-bacterie in de darmen de oorzaak was van de ziekte. Er kwam steeds meer vooruitgang in het tegenhouden van het virus. Tijdens de vijfde pandemie bleven Groot Brittannië en de Verenigde Staten grotendeels veilig dankzij verbeterde watervoorzieningen en maatregelen waarbij quarantaines werden ingesteld.

Dankzij verbeterde volksgezondheid en sanitaire voorzieningen zou de zesde cholera-pandemie (1899-1923) West-Europa en Noord-Amerika bijna niet aantasten. De ziekte liet echter nog wel veel schade achter in India, Rusland, het Midden-Oosten en Noord-Afrika. Tegen 1923 verdwenen meldingen van cholera-uitbraken voor het grootste gedeelte uit de wereld. In India was dit echter nog anders, de ziekte doodde hier meer dan een half miljoen mensen in zowel 1918 als 1919.

Cholera in de moderne tijd

Anders dan de vorige pandemieën die uit India kwamen, kwam de zevende cholera-epidemie vanuit Indonesië in 1961. Deze pandemie verspreidde zich naar Azië en het Midden-Oosten en bereikte tien jaar later Afrika. In 1990 was meer dan negentig procent van de met cholera besmette mensen afkomstig uit Afrika. 

Deze zevende cholera-pandemie arriveerde in 1991 in Peru en verspreidde zich vanuit hier naar onder andere Centraal-Amerika en Mexico. Landen met veel slachtoffers van deze nog steeds gaande pandemie bestonden uit Zimbabwe, Haïti, Somalië en Jemen. Meer dan 500.000 mensen in Jemen zouden cholera oplopen tegen augustus van 2017. 

Cholera volgt vaak na een natuurramp, omdat toegang tot zuiver water en sanitaire voorzieningen hiermee verminderd. De ziekte kon van 2010 tot 2011 makkelijk om zich heen grijpen in Haïti na een aardbeving in 2010. Na de aardbeving raakten rond de 500.000 mensen besmet met cholera. Het is dus niet vreemd dat de ziekte zich makkelijk door Mozambique verspreidt, zeker met al het stilstaande water van de cycloon Idai. Gelukkig biedt de moderne geneeskunde meer mogelijkheden om de ziekte tegen te gaan dan voorheen. Hopelijk zal een vaccinatiecampagne verdere besmettingen en mogelijke sterfgevallen kunnen tegenhouden.

Leestip:

Gezondheidszorg in Leiden in de late middeleeuwen
Auteur: Rudolph Ladan
ISBN: 9789087043155
Uitgever: Verloren
Winkelprijs: €39,–

Bestel Gezondheidszorg in Leiden in de late middeleeuwen

Bronnen:

• History: Cholera
• Britannica: Cholera
• CBC: Cholera's seven pandemics

Afbeelding:

• Engels: Disposal of dead bodies during the cholera epidemic of 1835 in Palermo. Lithograph by G. Castagnola: See page for author [CC BY 4.0], via Wikimedia Commons
• Engels: A dead victim of cholera at Sunderland in 1832 by IWG: See page for author [CC BY 4.0], via Wikimedia Commons
• Inenten tegen cholera bij GGD te Amsterdam voor Spanjereizigers, inenten: Anefo, via Nationaal Archief