Van cholera tot Zeeuwse koorts: Een overzicht van dodelijke epidemieën in Nederland

In Nederland zijn er in het verleden grote epidemieën uitgebroken. Een van deze uitbraken speelde zelfs een rol in de strijd tegen Napoleon Bonaparte. Bekijk hier een overzicht van drie van zulke epidemieën.

Cholera uitbraak in de negentiende eeuw

Cholera wordt veroorzaakt door de bacterie Vibrio cholerae. Deze bacterie leeft gewoonlijk in warm en zout water. Mensen kunnen besmet raken met de ziekte door besmet eten of water te nuttigen. Twintig procent van de geïnfecteerden ervaart symptomen als grote hoeveelheden waterige diarree, braken en spierkrampen. Deze symptomen kunnen binnen paar uur uitdroging, septische shock en spierkrampen veroorzaken bij het slachtoffer. Je kunt deze snelle vorm van uitdroging bij iemand herkennen door ingevallen ogen en een gerimpelde huid. Als het slachtoffer niet behandeld wordt zou hij of zij binnen een paar uur kunnen overlijden door de grote hoeveelheid aan vochtverlies. 

In 1817 brak de eerste cholera epidemie uit in India waarbij duizenden doden vielen. In Nederland wist de overheid en de bevolking dat het slechts een kwestie van tijd was tot de ziekte ook Nederland zou binnen dringen. De overheid nam voorzorgsmaatregelen en deelde informatieboekjes uit waarin stond wat burgers moesten ondernemen als de ziekte in Nederland opdook. In 1848 en 1849 kwam de tweede choleragolf op gang. Er werden speciale cholera ziekenhuizen ingericht om zo de verdere verspreiding van de ziekte te voorkomen. Verschillende commissies werden opgericht die probeerden cholera te bestrijden. Tien jaar later brak de derde cholera epidemie in Nederland uit. De laatste en dodelijkste cholera epidemie vond plaats in 1866. Deze woedde vooral in Amsterdam en omstreken en kostte 21.000 mensen het leven. Lees hier meer over cholera in Nederland.

Grootschalige polio epidemie

De virusziekte polio wordt ook wel kinderverlamming genoemd, omdat het in de geschiedenis vooral voor kwam bij kinderen en omdat mensen er, als het een ernstige variant van polio betreft, verlamd van kunnen raken. De oude Egyptenaren waren vermoedelijk al bekend met de ziekte. Dit vermoeden bestaat naar aanleiding van de bestudering van verschillende afbeeldingen op grafstenen, hierop zouden mensen die de ziekte droegen zijn afgebeeld. Deze afbeeldingen gaan al terug tot 1500 voor Christus.

Ondanks de lange geschiedenis, is polio door de eeuwen heen geen ziekte geweest die bijzonder veel slachtoffers heeft gemaakt. Pas in de 20e eeuw zijn er voor het eerst grootschalige epidemieën van de ziekte uitgebroken. Epidemieën braken bijna altijd uit in de zomer en in grote steden. Tot ver in de jaren ’50 van de 20e eeuw was er geen methode bekend om de ziekte te behandelen, waardoor polio dodelijk kon zijn. Ook raakten veel mensen die polio kregen voor de rest van hun leven verlamd. In Nederland vond de grootste uitbraak van de ziekte in 1956 plaats. Er werden 2200 mensen ziek en daarvan overleefden 70 mensen het niet. 90 tot 95 procent van de mensen die met polio besmet raakte, had hier overigens geen last van. Dit betekende dus dat het aantal mensen dat het virus bij zich droeg nog veel hoger lag. Lees hier meer over polio.

Malaria en de ‘Zeeuwse koorts’

Al zo’n 7.000 tot 12.000 jaar geleden bestond de ziekte die we nu kunnen als Malaria. Symptomen bestaan onder andere uit: hoge koorts, diarree en geelzucht. In ernstige gevallen kunnen slachtoffers van malaria binnen 48 uur overlijden. Door gunstige omstandigheden zoals hoge temperaturen en een hoge vochtigheidsgraad was Afrika de ideale voedingsbodem voor de malariamug. Er zijn theorieën dat het leger van Alexander de Grote mede verantwoordelijk was voor de wereldwijde verspreiding van malaria. De term malaria komt van het Italiaanse Mala Aria, waarin ‘mala’ slecht betekent en ‘aria’ lucht. De term werd gebruikt voor alle ziekten die men opliep door giftige dampen uit moerassen.

Net zoals bij polio, duurder het tot in de twintigste eeuw voordat het aantal malaria-epidemieën in het Westen toenam. In Nederland bleek dat vooral mensen uit gebieden met brak water, zoals Friesland, Zeeland en Noord-Holland, te kampen hadden met malaria. Een gematigde variant van malaria, de Zeeuwse Koorts, speelde in 1809 een grote rol in de Engelse strijd tegen Napoleon Bonaparte. De Engelse Walcherenexpeditie in Zeeland, bedoeld om het strategisch gelegen Antwerpen te bedreigen, mislukte totaal door het virus. In grote aantallen stierven Engelse soldaten door de koorts. Er werd gesproken over circa 13.000 slachtoffers. De Engelse troepen trokken zich dat zelfde jaar nog terug. Lees hier meer over Malaria in Nederland.

Afbeeldingen:

• De Napoleontische Walcherenexpeditie. Bron - Henri Félix Emmanuel Philippoteaux [Public domain] via Wikimedia.
• Een slachtoffer van choleria in het Engesle Sunderland in 1832. Bron - Wellcome Images [CC BY 4.0], via Wikimedia Commons.