Concentratiekampen zijn door de nazi’s bedacht
De term concentratiekamp zal waarschijnlijk voor altijd geassocieerd worden met de Tweede Wereldoorlog en de Holocaust. Toch bestonden er voor 1939 al concentratiekampen, waar ook grote hoeveelheden slachtoffers vielen. De Britten waren tijdens de Tweede Boerenoorlog (1899-1902) de eersten die op grote schaal kampen gebruikten om een hele bevolkingsgroep te isoleren.
Het eerste gebruik van concentratiekampen vond waarschijnlijk plaats in de jaren ’30 van de 19e eeuw in de Verenigde Staten, waar Cherokee’s en andere indianen in kampen geïnterneerd werden. De term concentratiekamp is afgeleid van het Spaanse reconcentrados en komt van de kampen die tijdens de Cubaanse opstand (1868-1878) werden opgezet om Cubaanse guerrilla’s op te sluiten.
Tweede Boerenoorlog
Toch waren het de Britten die voor het eerst op grote schaal concentratiekampen gebruikten tijdens de Tweede Boerenoorlog in Zuid-Afrika. Tijdens deze oorlog kwamen de Boeren, afstammelingen van Nederlandse kolonisten uit de 17e eeuw, in opstand tegen het Britse Rijk na de annexatie van hun twee landen, de Zuid-Afrikaansche Republiek (of Transvaal) en de Oranje-Vrijstaat. Het lukte de Britten in eerste instantie niet om de guerrillatroepen van de Boeren te verslaan, waarna zij op zoek gingen naar andere manieren om de oorlog te winnen.
Tactiek van de verschroeide aarde
Nadat de Boeren zich na de val van hun twee hoofdsteden, Pretoria en Bloemfontein, in 1900 niet neerlegden bij hun nederlaag en door gingen met hun guerrilla-aanvallen, gingen de Britse troepen onder Lord Kitchener een tactiek van de verschroeide aarde toepassen. Om te zorgen dat de Boeren geen nieuwe voorraden konden krijgen werden hun boerderijen tot de grond toe afgebrand, akkers verwoest, bronnen vergiftigd en veestapels afgeslacht. De vrouwen en kinderen van de Boeren werden vrijwillig opgevangen in vluchtelingenkampen, omdat zij niet meer konden overleven zonder hun boerderijen.
Concentratiekampen
Van het vrijwillige aspect was echter al snel weinig meer over, omdat veel vrouwen en kinderen werden vastgehouden in de kampen. Aangezien het grootste gedeelte van de krijgsgevangen genomen Boerenstrijders in het buitenland werden geïnterneerd werden de kampen bijna alleen maar bevolkt door vrouwen en kinderen.
Uiteindelijk werden er 45 van deze kampen opgericht, waar de omstandigheden zeer slecht waren. In de kampen was sprake van verwaarlozing, te weinig voedsel en slechte hygiëne en voorzieningen. Boze tongen beweerden zelfs dat Britse militairen glasscherven in het eten deden, maar dit is nooit bewezen. De tenten die in de kampen stonden, gaven niet genoeg bescherming tegen de strenge Zuid-Afrikaanse winter en dit leidde samen met het gebrek aan voedsel en hygiëne tot ondervoeding en uitbraken van besmettelijke ziektes als de mazelen, tyfus en dysenterie.
Publieke opinie en oppositie
Nadat er steeds meer details over de toestanden in de concentratiekampen bekend werden in Groot-Brittannië begon de tegenstand tegen het systeem toe te nemen. Er werd een onderzoekscommissie ingesteld om de omstandigheden te onderzoeken. Deze Fawcett Commission kwam tot de conclusie dat het welzijn van de vrouwen en kinderen in de kampen voor de Britse militairen een zeer lage prioriteit had en dat de omstandigheden in de kampen verschrikkelijk waren.
Slachtoffers
Na dit onderzoek kwamen de kampen onder toezicht van de civiele autoriteiten en verbeterden de omstandigheden wel. Voor bijna 28.000 vrouwen en kinderen, van de 100.000 die in de kampen gevangen zaten, was het echter al te laat. Zij stierven aan ondervoeding, slechte verzorging of de epidemieën die in de kampen rondwaarden. Van deze 28.000 waren 24.000 slachtoffers kinderen onder de zestien jaar, bijna de helft van het totale aantal kinderen onder de Boerenbevolking.
Tweede Wereldoorlog
De nazi’s waren dus niet degenen die de concentratiekampen bedacht hebben. Wel waren zij de eerste die het op industriële schaal doelbewust doden van mensen in kampen, met speciaal daarvoor gebouwde gaskamers en ovens, gingen toepassen. Net als de Japanners en hun ´Jappenkampen´ volgden zij met het opzetten van de kampen om Joden, Roma en andere minderheidsgroepen te interneren de Britten, die de kampen al veertig jaar daarvoor hadden gebruikt om het moreel van de Boeren te breken.
Leestip:
Tussenstation Cosel – Joodse mannen uit West-Europa naar dwangarbeiderskampen in Silezië, 1942-1945
Auteurs: Herman van Rens en Annelies Wilms
Uitgeverij: Verloren
ISBN: 9789087048136
Winkelprijs: €39,–
