Dacia, het Roemenië van de oudheid
In januari 2025 werd een van de belangrijkste cultuurhistorische schatten van Roemenië gestolen uit het Drents Museum in Assen. Het gaat om een aantal gouden voorwerpen uit de tijd van het rijk Dacië. Vooral de helm van Cotofenesti, die gestolen is, is een belangrijk deel van Roemeens cultureel en archeologisch erfgoed. Wie waren de Daciërs eigenlijk?
Opkomst van het rijk Dacië
Over de Daciërs, is relatief weinig bekend. De Daciërs zelf hebben geen geschreven bronnen nagelaten. Wel zijn er veel opgravingen gedaan. Dat betekent dat we de Dacische cultuur kennen vooral als een materiele cultuur. Op basis daarvan kunnen archeologen aangeven dat de Dacische cultuur ongeveer rond 500 voor Christus begon te ontstaan en al vrij snel uitgroeide tot een belangrijk en machtig gebied. Dat had naar alle waarschijnlijk te maken met de geografische ligging; tussen de steppes, de Zwarte Zee en de Mediterrrane wereld was het gebied een overgangszone waar veel macht en invloed vergaard kon worden dankzij de handel. Maar net zo belangrijk was de rijkdom van de regio zelf. In het gebied lag het Zevenburgse Ertsgebergte, dat toen bekend stond omdat er veel goud gevonden werd. Deze grote goudvoorraden gaven het Dacische Rijk een enorme rijkdom.
Waarschijnlijk was dat rijk in eerste instantie een soort confederatie van verwante stammen, maar in de tweede en eerste eeuw voor Christus, groeide die confederatie uit tot een waar koninkrijk, dat in de laatste decennia voor het begin van onze jaartelling het hoogtepunt van haar macht bereikte. Dat samengaan van die stammen was vooral de verdienste van een reeks krachtige koningen, die alle verschillende stammen bijeen wisten te houden. Echter, wanneer een krachtige koning stierf en diens opvolger niet hetzelfde overwicht wist uit te oefenen, kon zo’n fase van bloei gevolgd worden door een fase van stagnatie of zelfs verval.
Relatie met Rome
Die machtige positie bracht Dacië onverbiddelijk in contact met de Romeinen, die in het machtige en rijke Dacië ook een potentiële bedreiging zagen. In die contacten maakten de Daciërs een aantal keuzes die onfortuinlijk uitpakten. De Daciërs verbonden zich namelijk aan de Scordisci en de Dardani, stammen die op vijandige voet met Rome verkeerden. Ook kozen de Daciërs tijdens de burgeroorlog tussen Caesar en Pompeius Magnus kant voor die laatste. Caesar bereidde zich na zijn overwinning voor op een strafexpeditie, maar werd in 44 voor Christus vermoord voordat hij de kans kreeg om dit uit te voeren.
Nadat Rome in 30 voor Christus een keizerrijk werd, lieten de Romeinen Dacië enige tijd met rust. De krachtig regerende Dacische koning Decebalus reorganiseerde in 85 na Christus zijn koninkrijk en zijn leger. Met dank aan die hervormingen, maakte Dacië nogmaals een bloeiperiode door. Maar hij bevestigde ook de angst die Caesar ruim een eeuw eerder al had: Decebalus trok met zijn leger de Romeinse provincie Moesia plunderend binnen, waardoor de Romeinse keizer Domitianus wel moest reageren. De Daciërs werden teruggedreven en de Romeinen vielen zelf Dacië binnen. De Dacische weerstand en een gelijktijdige oorlog met de Germaanse Marcomanni, zorgden ervoor dat de Romeinen zich weer terugtrokken en een een wapenstilstand met Decebalus sloten.
Einde van het Dacische Rijk
De Romeinse keizer Trajanus kwam terug op dit verdrag. Hij viel Dacië binnen in 101 en versloeg de Daciërs tweemaal, bij Tapae in 101 en bij Hulpe in 102. De Dacische hoofdstad Sarmizegethusa werd ingenomen en Trajanus achtte de Daciërs onderworpen. Decebalus was echter niet verslagen en begon na de Romeinse terugtrekking in 105 opnieuw plundertochten uit te voeren. De tweede strafexpeditie van Trajanus maakte definitief een einde aan de Dacische weerstand en Decebalus pleegde zelfmoord in 106. De Romeinen vernietigden het Dacische koninkrijk en maakten van het gebied een Romeinse provincie.
Nalatenschap van de Daciërs
Grofweg op de locatie van het vroegere koninkrijk Dacië ligt tegenwoordig Roemenië en het Dacische Rijk speelt een grote rol in de Roemeense geschiedenis. Hoewel er wenig geschreven bronnen over het rijk zijn overgeleverd, staat vast dat het Dacische Rijk een grote rol heeft gespeeld tussen ongeveer 500 voor Christus en 100 na Christus. De grote hoeveelheden archeologische voorwerpen die in de loop der jaren zijn gevonden, laten dat zien. Vooral de prachtige gouden sierraden spreken tot de verbeelding. Aan die sierraden is te zien dat de Dacische goudsmeden meer dan tweeduizend jaar geleden buitengewoon bekwaam waren en veel van de vondsten zijn belangrijke delen van het Roemeense culturele erfgoed en zelfs de nationale identiteit. Velen vrezen dat de dieven het goud zouden willen omsmelten. Dat zou ze tienduizenden euro’s kunnen opleveren, maar dat gaat volgens experts voorbij aan de immateriële waarde van het erfgoed. Die is niet in geld uit te drukken.
Dat uitgerekend de ‘Helm van Coțofenești’, een van de meest unieke topstukken van het Roemeens erfgoed tijdens de kunstroof in het Drents Museum van januari 2025 zijn buitgemaakt, is in Roemenië ingeslagen als een bom. De roof van de helm, een zuiver gouden helm uit 450 voor Christus die waarschijnlijk werd gebruikt tijdens ceremonies, wordt vergeleken met een (hypothetische) diefstal van de Nachtwacht.
