De Duitsers wisten niets van de Jodenvervolging

“Wir haben das alles nicht gewusst”, zeiden Duitsers vaak als ze werden aangesproken op het plaatsvinden van de Holocaust. Na de Tweede Wereldoorlog heerste er veel verbijstering over het zwijgzaam instemmen van de bevolking met de deportatie en uitmoording van Joden en andere minderheden. Er zijn dan ook veel tekenen waaruit blijkt dat een groot deel van de Duitse bevolking er wel degelijk van af wist.

Voorzichtigheid omtrent dit onderwerp is geboden, omdat het zware materie betreft. De Holocaust is één van de meest vreselijke episodes uit de menselijke geschiedenis, misschien wel de vreselijkste. Niet eerder werden op basis van rassenwetten gehele minderheden bestempeld en geselecteerd voor uitroeiing op kille, haast bureaucratische wijze en industriële schaal. Des te meer roept het de vraag op wat er omging in het hoofd van ‘gewone’ Duitsers. Een dergelijke gruwel kan toch nooit op zo weinig weerstand hebben gerekend?

Nazi propaganda

Dat de nazi-leiders bezig waren de Joden stelselmatig uit te sluiten kan geen Duitser ontgaan zijn. In Mein Kampf, het boek waarin Adolf Hitler zijn ideologie uiteenzet, spreekt de Führer over de noodzaak tot een raszuivere Duitse natiestaat. Antisemitisme is hierbij een centraal thema, regelmatig worden de Joden bestempeld als de brengers van ongeluk. De nazi propaganda richtte zich veelvuldig op de ophitsing tegen het Joodse volk. Het pamflet Der Stürmer, dat haat tegen Joden opriep, hing geplakt op tienduizenden ramen.

Neurenbergse rassenwetten

Ook het bestaan van concentratiekampen werd vanaf 1933 ter afschrikking algemeen bekend gemaakt. Al in een vroeg stadium werden Joodse winkels openlijk geboycot. In 1935 voerde Hitler de Neurenbergse rassenwetten in; overal publiceerden de nazi’s over de nieuwe maatregelen. Het betrof een drietal racistische wetten die zich baseerden op sociaal-darwinistische principes. Hierin stond precies vastgelegd wie Duitser was en wie niet, en wie als Jood beschouwd kon worden. Alleen volbloed Duitsers werden beschouwd als volledige staatsburgers.

Deportatie

Overal verschenen bordjes waarop bijvoorbeeld stond dat het Joden verboden was witbrood en koeken te kopen, om gebruik te maken van bankjes in parken, of zelfs om bepaalde gebieden te betreden. Overal vonden pesterijen plaats en tijdens de Kristallnacht in 1938 werden synagogen en Joodse bezittingen vernield. Ook de ‘Endlösung’, het definitieve antwoord op het 'Jodenprobleem', werd algemeen bekend gemaakt. Er vonden razzia’s plaats, waarbij de nazi’s Joden deporteerden naar de vernietigingskampen. Niemand kon het ontgaan zijn dat een heel volk was verdwenen uit de steden, uit de wijken en uit de straten. Zo’n spoorloze verdwijning van honderdduizenden kon niet onopgemerkt gaan. Ook Ian Kershaw, een beroemd historicus gespecialiseerd in nazi-Duitsland, deelt deze conclusie en spreekt van een collectieve onverschilligheid.

Overnemen meubilair

Uit de dossiers van verschillende belastingkantoren, blijkt zelfs dat buren van Joodse gezinnen zich dikwijls meldden bij de instanties, om het meubilair of de hele woning over te nemen van hun gedeporteerde naasten. Velen wisten dus heel goed dat de bewoners nooit meer terugkeerden. Natuurlijk vond er wel degelijk verzet plaats in Duitsland, zoals dat van de verzetsgroep De Witte Roos. Maar de omvang van het verzet was erg beperkt; de meesten stemden zwijgzaam in, en zelfs velen waren volop enthousiast over het nazi bewind. Een hoop Duitsers hingen immers de nazi ideologie aan.

Raadsel

Helemaal zwart-wit is het nooit. Misschien sloten sommigen de ogen voor de realiteit, uit angst. In zo’n repressieve dictatuur durven maar weinigen kritiek te leveren. Misschien wilde men het niet weten en hield men de handen voor de ogen. Ook heeft het zelfbedrog van de naoorlogse jaren, ‘we wisten er niks van’, te maken met schaamte en schuldgevoelens. Het blijft een groot raadsel hoe de Holocaust zonder slag of stoot heeft kunnen plaatsvinden. Maar dat men er niets van wist, klopt niet.