De eerste lokale referenda: een kermis?

Op 30 november 2016 vonden in Arnhem en Rotterdam referenda plaats. Het eerste referendum op landelijk niveau in Nederland vond plaats in 1797. De eerste lokale referenda vonden plaats in het Zuid-Hollandse Hillegom (1906) en in Naarden (1912). Het onderwerp van deze lokale referenda? De kermis.

Het eerste referendum in Nederland

Het eerste referendum in Nederland vond plaats in 1797. De nieuwe regering van de Bataafse Republiek legde het ontwerp van de nieuwe grondwet voor aan de bevolking. Die reageerde echter niet bepaald enthousiast. Het ontwerp werd meteen weggestemd.

De eerste lokale referenda

Het eerste lokale referendum vond plaats in Hillegom in 1906. Dit referendum verliep vrij gemakkelijk. Bewoners werd gevraagd of zij liever een jaarlijkse kermis of een volksfeest, gesubsidieerd door de gemeente, hadden. Het volksfeest kreeg de meeste stemmen. De gemeenteraad besloot om zowel een volksfeest als een jaarlijkse kermis te organiseren.

Het tweede lokale referendum vond plaats in Naarden in 1912. Het referendum werd in het leven geroepen nadat boze burgers klaagden over de afschaffing van de kermis. Eerder in 1912 hadden 100 vooraanstaande burgers van de vestingstad geklaagd over overlast door de kermis. Die ging tot te laat door en zorgde voor dronkenschap. De gemeenteraad schafte hierop de kermis af. Hoewel de gemeenteraad in eerste instantie niet reageerde op de klachten van de boze burgers over de afschaffing van de kermis, werd uiteindelijk toegegeven. De sfeer werd te grimmig en men vreesde voor escalatie.

Het stemmen

Tegenover de gemeenteraad stelt de burgemeester van Naarden dat de kermis een ‘smeerboel’ was en dat deze op sterven lag. De afschaffing ervan zou enkel de doodstrijd bespoedigd hebben. De bewoners van de stad dachten hier anders over: 450 bewoners stemden tegen afschaffing, 170 stemden vóór. Het resultaat was dat de kermis mocht blijven. De openingstijden werden echter wel aangepast.

De overheid grijpt in

De Tweede Kamer was niet te spreken over deze lokale referenda. Volksraadplegingen waren in strijd met de Gemeentewet. Hierin werd bepaald dat het gemeentebestuur onafhankelijk was. Toen de bewoners van Almelo in 1914 óók een referendum over de kermis wilden houden, greep de overheid in. Het referendum ging niet door. Het zou tot 1970 duren voor er weer lokale referenda gehouden werden in Nederland.