De geschiedenis van de Nobelprijs voor de Vrede

Sinds 1901 worden de Nobelprijzen jaarlijks uitgereikt op de sterfdag van Alfred Nobel, 10 december. In zijn testament schreef Nobel dat de prijzen in vijf verschillende categorieën uitgereikt dienden te worden: natuurkunde, scheikunde, geneeskunde, literatuur en vrede. Die laatste wordt uitgereikt aan de persoon die zich dat jaar het meest of het best ingezet heeft voor wereldvrede. De geschiedenis van de nominaties en uitreikingen van de prijs staat bol van de controverses.

Nobels testament

In zijn testament schreef Alfred Nobel dat de prijs voor de vrede uitgereikt diende te worden aan iemand die op een uitzonderlijke manier bijgedragen had aan de vrede, bijvoorbeeld in de vorm van het scheppen van banden tussen naties, het verminderen van militaire spanningen on de organisatie van vredesconferenties. Ook wilde hij graag dat de prijs uitgereikt werd in Noorwegen en dat de winnaar gekozen werd door vijf personen die met zorg door het Noorse parlement geselecteerd waren. Waarom Nobel zo expliciet benadrukte dat de uitreiking in Noorwegen moest zijn, is onduidelijk. Alle andere nobelprijzen worden namelijk uitgereikt in Zweden. Vermoed wordt dat het te maken heeft met de militaire reputatie van Noorwegen, die bekendstaat als meer vredelievend dan die van Zweden. Dit blijven echter slechts speculaties.

De eerste uitreiking

Na Nobels dood in 1896 duurde het nog vijf jaar voordat de prijzen uitgereikt werden. Maar in 1901 was het zover: de eerste uitreiking van de Nobelprijzen. De namen van de winnaars waren geheim gebleven tot op de dag van de uitreiking. Terwijl in Stockholm de vier andere prijzen werden uitgereikt, werd in Oslo, dat toen nog Kristiania heette, de Nobelprijs voor de Vrede aan niet één, maar twee winnaars uitgereikt. De eerste winnaar was Henry Dunant, die de prijs ontving voor zijn humanitaire inspanningen om soldaten te helpen en internationale erkenning te krijgen voor oorlogsleed. In zijn boek Een herinnering aan Solferino pleitte hij namelijk voor een onpartijdige en menslievende gezondheidsorganisatie die soldaten in oorlogsgebied zou behandelen als gelijken. Zijn idee werd gerealiseerd toen hij in 1864 het Rode Kruis oprichtte. De tweede winnaar, Frédéric Passy, kreeg de prijs uitgereikt voor zijn levenslange inzet voor internationale vredesconferenties, diplomatie en arbitrage. Passy was de oprichter van de Société française pour l'arbitrage entre nations, de eerste Franse vredesorganisatie. Ook stond hij bekend als een voorvechter van vrijhandel en als tegenstander van kolonialisme.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

Controverse

Door de jaren heen waren de nominaties en uitreikingen van de vredesprijs vaak een doelwit van felle kritiek. De onpartijdigheid van het kiescomité werd vaak in twijfel getrokken: zo zouden de leden geen goede definitie hebben van wat een bijdrage aan de wereldvrede nu precies in zou moeten houden of politiek gemotiveerd zijn om een winnaar te kiezen. Van het laatste werd het comité beschuldigd toen zij in 2009 Barack Obama uitkozen als winnaar van de prijs. Obama was op dat moment nog geen jaar president van de Verenigde Staten en zijn nominatie werd al definitief toen hij pas 12 dagen deze positie bekleedde. Critici vonden de uitreiking van de prijs dan ook overdreven en onterecht.

Hitler?

Eén van de meest opvallende en controversiële nominaties was de nominatie van Adolf Hitler in 1939. Toen een Zweedse sociaaldemocratische politicus hoorde dat de Britse premier Neville Chamberlain genomineerd was voor de vredesprijs, protesteerde hij hierop door een brief te schrijven naar het Noorse comité waarin hij Hitler aandroeg als genomineerde. Het was bedoeld als ironie, omdat hij vond dat noch Hitler, noch Chamberlain de prijs verdiende. De ironische actie werd echter niet goed opgepakt door iedereen, waarop de nominatie werd ingetrokken. Uiteindelijk won niemand de prijs in 1939.

Gemiste kans

De jaren die volgden waren ook niet vrij van blunders. Het feit dat Mahatma Gandhi de prijs nooit won, werd door veel mensen gezien als een vergissing, al helemaal omdat hij wel vijf keer genomineerd werd tussen 1937 en 1948. Ook in 1948 werd hij weer genomineerd, maar voor de uitreiking van de prijs kon plaatsvinden, werd hij vermoord. Dat Gandhi de prijs nooit ontving beschreef de secretaris van het kiescomité in 2006 als een van de grootste misstappen in de geschiedenis van de Nobelprijzen.

Klik hier om meer te lezen over de geschiedenis van de Nobelprijzen.