Geen afbeelding beschikbaar

De geschiedenis van het alfabetisme in Nederland

Op 8 september is het Wereldalfabetiseringsdag. Deze week wordt er in verschillende landen over de hele wereld aandacht gevraagd voor het belang van geletterdheid. Lezen en schrijven is immers onmisbaar in onze samenleving. Dit is echter niet altijd zo geweest. Wanneer werd lezen en schrijven in Nederland onmisbaar? Een overzicht van de ontwikkeling van de alfabetisering in Nederland.


Verwarrende taalgrenzen


Tijdens het Romeinse Rijk konden relatief veel mensen lezen en schijven. Dit aantal nam aan het einde van het Romeinse tijdperk echter af. Het zuiden van de Lage Landen was langer onderdeel van het Romeinse Rijk dan het noorden. Daardoor sprak men daar langer Latijn terwijl in het noorden Oudnederlands gesproken werd. De schriftelijke taal bleef echter wel Latijn. Er ontstond verwarring; men wist niet altijd meer in welke taal er nu gesproken of geschreven werd. Hierdoor nam de geletterdheid af, en waren het vooral geestelijken die in de Middeleeuwen konden lezen en schrijven. In de late Middeleeuwen nam de geletterdheid echter weer toe; toegankelijker onderwijs en de opkomst van de boekdrukkunst hadden beiden een positief effect op de geletterdheid.


Lezen in de Gouden Eeuw


In de Gouden Eeuw was de alfabetiseringsgraad opvallend hoog. Dit kwam doordat er veel aandacht besteed werd aan onderwijs. Hier zat een voor de hand liggende reden achter: om mee te draaien in de groeiende economie was het noodzakelijk dat je kon lezen. Er werd zelfs gezorgd dat kinderen die te vondeling gelegd waren onderwijs kregen en leerden lezen. Alleen dan kon je leerling worden bij een gilde. Je zou kunnen zeggen dat het in de Gouden Eeuw voor een grotere groep mensen echt noodzakelijk werd om te kunnen lezen en schrijven. De achteruitgang van de economie in de achttiende eeuw zorgde echter weer voor een verslechtering van het onderwijs en hiermee ook de daling van de geletterdheid.


Industrie en geletterdheid


Pas met de opkomst van de industriële revolutie in de negentiende steeg de geletterdheid weer flink: in Europa daalde het analfabetisme in de geïndustrialiseerde landen. In 1860 was slechts de minderheid van de volwassenen in geïndustrialiseerde landen niet in staat om te lezen. Het werd bovendien steeds belangrijker voor de ontwikkeling van de Nederlandse samenleving dat zoveel mogelijk kinderen naar school gingen. Zo merkten fabriekseigenaren dat oudere kinderen die konden lezen en schrijven beter inzetbaar waren in een fabriek dan kinderen die dit niet konden. Uiteindelijk werd in 1900 de Leerplichtwet aangenomen; hiermee kwam een einde aan de kinderarbeid en werd analfabetisme in Nederland meer en meer een uitzondering.


Alfabetisering vandaag de dag


De mate van alfabetisering leek dus vaak samen te hangen met de ontwikkelingen in de economie en het onderwijs. In de hedendaagse samenleving is geletterdheid onmisbaar geworden. Toch heeft 1 op de 9 Nederlanders vandaag de dag moeite met het lezen, schrijven en spreken van Nederlands. Hoewel het kunnen lezen en schrijven inmiddels gelukkig geen uitzondering meer is, is aandacht voor lezen en schrijven in Nederland nog steeds niet overbodig.

Bronnen

‘E. Bohnenn, C. Ceulemans, C. Guchte, J. Kurvers, T. Tendeloo, ‘Laaggeletterdheid in de Lage Landen. Hoge prioriteit voor beleid’, Nederlandse Taalunie (Den Haag 2004)’

Jan Luiten van Zanden en Tine de Moor, ‘Mensen en economie in de Gouden Eeuw’, Leidschrift 23 (2008) 15-26. Zie ook: isgeschiedenis.nl 'Mensen en economie in de Gouden Eeuw'
P. Th. F. M. Boekholt en E.P. de Booy, ‘Naar een gedifferentieerd onderwijssysteem, 1860-1920’, uit: Geschiedenis van de school in Nederland vanaf de middeleeuwen tot aan de huidige tijd (Maastricht 1987) 147- 228.

UNESCO, ‘Chapter 8: The making of illiterate societies’, uit: UNESCO, Education for all Global Monitoring Report (2006) 189- 213.

http://internationalliteracyday.org 'Literacy'
utrecht.nieuws.nl ‘Week van de alfabetisering in Utrecht’
innl.nl ‘Voor 1900 was analfabetisme normaal’
kunst-en-cultuur.infonu.nl ‘Nederland in de Vroege Middeleeuwen (500 tot 950 n. Chr.)’
www.rmo.nl ’Naar school in de Middeleeuwen’
nl.wikipedia.org ‘Vroegmoderne Tijd’
www.entoen.nu ‘Kinderarbeid’
www.rijksoverheid.nl ’Aanpak laaggeletterdheid’

Afbeelding

Wikimedia Commons, Szilas (Nationalmuseum Stockholm), 'A Young Man Reading at Candlelight' door Matthias Stom

Ook interessant: 

Landen: 

Onderwerpen: 

De magie van Stonehenge

Lees het komende nummer van Geschiedenis Magazine. Neem vóór donderdag 3 oktober 23:59 u. een abonnement.

200 jaar redders op zee - jubileum KNRM

Lees het komende nummer van Geschiedenis Magazine. Neem vóór donderdag 3 oktober 23:59 u. een abonnement.

De iconische Guldensporenslag

Lees het aankomende nummer van Geschiedenis Magazine. Neem vóór donderdag 3 oktober 23:59 u. een abonnement.

Special: Echt nep / maand van de geschiedenis

Lees het komende nummer van Geschiedenis Magazine. Neem vóór donderdag 3 oktober 23:59 u. een abonnement.

nu in de winkel

Het nieuwe nummer is verschenen. Koop dit nummer bij een kiosk of boekhandel bij jou in de buurt

Meld je nu aan voor onze nieuwsbrief.