De geschiedenis van het Antroposofische Goetheanum in Dornach

In het kleine Zwitserse plaatse Dornach is de school van spirituele wetenschap en het centrum van de Antroposofische Vereniging te vinden. Naar eigen zeggen komen meer dan 150.000 mensen naar dit centrum waar het zogenaamde Goetheanum is te vinden – vernoemd naar de bekende schrijver en filosoof Johann Wolfgang von Goethe. Het Goetheanum werd ontworpen door Rudolf Steiner, de grondlegger van de Antroposofie.

Rudolf Steiner en het Goetheanum

De Antroposofische Vereniging werd opgericht door Steiner nadat hij uit de Theosofische Vereniging werd gezet door Presidente Annie Besant. Hun ideeën botsten voornamelijk, omdat Steiner zich meer westers oriënteerde en Besant steeds meer aansluiting zocht bij Oosterse religies. Steiner, die geloofde dat het mogelijk moest zijn voor mensen om in vol bewustzijn de bovenzinnelijke, niet materiële wereld waar te nemen, schreef gedurende zijn leven meer dan veertig boeken over dit onderwerp en wist een behoorlijke groep gelijkgestemden om zich heen te verzamelen.

De bouw van het Goetheanum

Om zijn ideeën nog beter te kunnen uitdragen besloot Steiner een fysieke plek te creëren, waar ‘volgelingen’ naar toe konden komen. De fundering van het eerste Goetheanum werd gelegd in 1913. In 1920 was het gebouw klaar en kon het worden geopend. Tijdens oud en nieuw van het jaar 1922 op 1923 brandde het grote koepelvormige gebouw, dat geheel uit hout opgetrokken was, echter al weer af. Het tweede Goetheanum, dat uit 1928 stamt, werd daarom van beton gemaakt. Dit beton werd daarbij echter wel in sculpturale vormen gegoten. Het gebouw bestond na de opening feitelijk nog enkel uit een leeg omhulsel en werd het pas in de loop der jaren steeds verder ingericht.

Voorstellingen en spirituele expressie

Het eerste deel van de binnenkant van het gebouw dat werd aangepakt, waren de zuidelijke trappen en de westelijke ingang. Deze kwamen al in 1930 gereed. De zogenaamde Grundsteinsaal en de Grosser Saal waren niet eerder dan respectievelijk 1952 en 1956 klaar. Sindsdien worden hier voornamelijk voorstellingen gehouden. De ‘geloofsovertuiging’ van Steiner vinden we ook in deze zalen terug. Net als het eerste Goetheanum zijn deze zalen rijk versierd met sculpturen en schilderingen die de evolutie van de mensheid voorstellen. De ‘scheve’ organische vormen, die het gebouw had meegekregen, werden ook in de zalen doorgevoerd en moesten de bezoekers een soort spirituele expressie meegeven.

Gebouwen rond de ‘tempel’

Op het terrein waar het Goetheanum stond, ontwierp Steiner ook enkele woonhuizen voor vrienden en kennissen die hem met geld, met arbeid, of geestelijk steunden met de bouw van zijn ‘tempel’. Zo vinden we onder andere Haus Duldeck, dat in 1915 gebouwd werd voor de tandarts Emil Grossheintz en zijn familie. Grossheintz schonk grote delen van het land waarop het Goetheanum kon worden geplaatst. Een ander gebouw, Haus de Jaager uit 1921, werd gebouwd voor de vrouw en dochter van beeldhouwer Jacques de Jaager, die na de bouw van het eerste Goetheanum overleed. Daarnaast liet Steiner huizen bouwen voor de dansers die werkten in het Goetheanum. Deze dansers worden Euritmisten genoemd en beoefenen een door Steiner zelf ontwikkelde, op ballet lijkende, dans.

Navolging in de architectuur

Bij al deze gebouwen werd gebruik gemaakt van een organische architectuur met schuine vlakken en hoeken. Beroemde architecten als Henry van de Velde, die in Art Nouveau stijl bouwde, Frank Loyd Wright, die zich sterk aangetrokken voelde tot de natuur, Hans Scharoun, de ontwerper van het concertgebouw van de Berliner Philharmoniker en Frank Gehry, die het meest bekend is om het Guggenheimmuseum in Bilbao gaven aan geïnspireerd te zijn door het Goetheanum en de ideeën van Steiner. Steiner overleed op 30 maart 1925 in Dornach; Hij was toen 64. Het Goetheanum wordt tegenwoordig nog veelvuldig gebruikt. Zo worden er nog steeds Euritmievoorstellingen gehouden, maar ook lezingen en andere opvoeringen zoals een opera.