De Griekse god Dionysus en de Dionysia festivals

Tijdens de ‘Dionysia’ stonden entertainment, theater en religieuze rituelen centraal. De festivals werden gehouden ter ere van de Griekse god Dionysos, god van de wijnbouw en zoon van de oppergod Zeus.

De oorsprong van Dionysos

Oorspronkelijk was Dionysos een Aziatische god; de Grieken namen de godheid van hun oosterburen over. Volgens de Grieken was Dionysos de zoon van de oppergod Zeus en de sterfelijke Semele. Hera, de vrouw van Zeus, was zo jaloers op Semele dat zij middels een list de minnares van haar echtgenoot liet sterven. Zeus redde de ongeboren Dionysos en liet hem geboren worden uit zijn dijbeen. De godenzoon werd opgevoed door nimfen. Op volwassen leeftijd ontdekte hij hoe je wijn kon maken, wat hem veel volgelingen en vrienden opleverde.

Dionysos – God van de wijn 

Dionysos is één van de weinige Griekse goden die geen vaste woonplaats op de berg Olympus had. Hij zwierf over de aarde met zijn volgelingen en bevond zich tussen de mensen. Hij was de God van de wijnbouw en de vruchtbaarheid van de natuur. Hij stond dichtbij de menselijke beschaving, net als de graangodin Demeter. Hij was tevens de god van de geestdrift en het enthousiasme .

Landelijke Dionysia

Er bestaat geen zekerheid over de frequentie waarin de festivals gehouden werden. Over het algemeen wordt aangenomen dat er een onderscheid bestond tussen de Landelijke –kleine- Dionysia en de Stedelijke –grote- Dionysia. De Landelijke Dionysia vonden waarschijnlijk plaats in december en/of januari. Over dit festival is maar weinig bekend. Er was in ieder geval sprake van een ‘open’ festival, waaraan zowel vrouwen, mannen als slaven mochten deelnemen. Er vonden optochten plaats en er werden spellen gespeeld. Tijdens de optochten werd onder andere de vruchtbaarheid van de mens en de natuur geëerd.

Stedelijke Dionysia

Over de Stedelijke Dionysia is iets meer bekend dan over zijn kleinere tegenhanger. Het festival vond plaats rond het einde van maart of het begin van april in de buurt van Athene. De festiviteiten duurden waarschijnlijk vier tot zes dagen en bestonden uit optochten, offerdiensten ter ere van Dionysos en het spelen van spelletjes. Daarnaast speelde het opvoeren van theaterstukken een grote rol tijdens het festival.

Atheense rijkdom

Ook bij de Stedelijke Dionysia waren deelnemers uit alle lagen van de bevolking welkom. Het festival werd bezocht door mannen, vrouwen, slaven en trok ook veel bezoekers van buiten Athene. Athene maakte handig gebruik van het festival; de grootsheid van de optochten en theaterstukken bevestigde de macht en de rijkdom van de stad. Daarnaast hielpen de festiviteiten bij het opwekken van patriottische gevoelens onder de bevolking van Athene.

Dag 1 – de optocht

Tijdens de eerste dag van de Stedelijke Dionysia vond er een optocht plaats van Athene naar buiten de stad, waar het festival plaatsvond. Belangrijk was het dragen van een beeld van Dionysos, dat bij aankomst op de heilige plaats  zo werd geplaatst dat de god goed zicht had op de theaterstukken die later opgevoerd zouden worden. Bij aankomst op de plaats van bestemming werden er vele offers gebracht aan de god van de wijnbouw.

Theater

Het opvoeren van theaterstukken was één van de belangrijkste onderdelen van de Stedelijke Dionysia. Er werden zowel komedies, satirestukken als tragedies gespeeld. Tijdens het festival waren vooral de tragedies belangrijk. Alle tragedies werden beoordeeld en aan het eind van de festiviteiten werd er een winnaar gekozen. Onder andere de beroemde tragedieschrijvers Sophocles (Antigone), Euripides (Medea) en Aeschyles (de Oresteia) wisten het festival één of meerdere keren te winnen. Naast theaterwedstrijden vonden er ook zangcompetities plaats. Winnaars van spellen en competities kregen een grote zak wijn cadeau.

Verval van Athene

Ook na het politieke verval van Athene in de vierde eeuw voor Christus bleven de Dionysia populair. De functies van de festivals als bevestiging van de Atheense macht en het aanwakkeren van patriottische gevoelens waren weliswaar weggevallen, maar het entertainment in de vorm van theater en het eren van de wijngod bleef belangrijk genoeg om het festival voort te laten bestaan.

De Romeinse ‘Bacchanalia’

De Romeinen namen het Griekse festival over onder de naam ‘Bacchanalia’, naar de Romeinse wijngod Bacchus. Daarnaast gebruikten de Romeinen het beroemde Dionysostheater nabij Athene voor gladiatorenwedstrijden. In de tweede eeuw voor Christus werden de Bacchanalia verboden, omdat de geruchten over dronkenschap en seksschandalen tijdens het festival de consuls te grote zorgen baarden.