De jacht: van bittere noodzaak tot riskant vermaak

Op zaterdag 15 september ging kroondomein Het Loo grotendeels dicht voor drie maanden, vanwege het jachtseizoen. Ondanks dat de koninklijke familie enkele jaren geleden verklaarde de zwijnenjacht af te zweren, sluiten ze het landgoed nog steeds in deze periode af. De gewoonte van vorstenhuizen om op hun eigen landgoederen te jagen is al meer dan duizend jaar oud. Tijdens de middeleeuwen was de jacht zelfs het voornaamste tijdverdrijf van de adel. Edellieden gebruikten de sport om hun mannelijkheid tentoon te spreiden.

Jagen om te overleven

Tijdens de prehistorie waren de mensen afhankelijk van de jacht om te kunnen overleven. Het vlees van gedode dieren vormde een essentieel onderdeel van de voedselvoorziening. Daarnaast maakte men kleding van de huiden en gereedschap van de botten en hoorns. Tijdens de Oudheid kwam hier geleidelijk verandering in. Naarmate er steeds intensiever landbouw werd bedreven, hoefde men niet meer met pijl en boog de bossen in te trekken om aan voedsel te komen. Boeren en herders joegen hooguit nog af en toe ter aanvulling van hun menu, of om hun kuddes tegen roofdieren te beschermen. Vandaag de dag zijn nog slechts kleine gemeenschappen van traditionele culturen, zoals de Inuit en stammen in de Amazone, voor hun levensonderhoud van de jacht afhankelijk

Sport voor de aristocratie

Voor hen die over het meeste geld en vrije tijd beschikten (koningen en edellieden) werd het daarnaast steeds gebruikelijker om voor hun vermaak op jacht te gaan. Hierbij werd het jagen in toenemende mate een kwestie van prestige. Dit leidde ertoe dat nieuwe soorten fauna in het vizier kwamen. Onder andere de Egyptische, Babylonische en Assyrische aristocratie begon op grote roofdieren als hyena’s, luipaarden en leeuwen te jagen. Hoe gevaarlijker de prooi, hoe meer aanzien een succesvolle jacht opleverde.

De jacht als privilege

In middeleeuws Europa ontwikkelde de jacht zich tot een voorrecht van de elite. In het feodalisme was het jachtrecht verbonden aan het landbezit. Dit betekende dat alleen de eigenaar van een stuk grond erop mocht jagen. Edellieden vormden tijdens de middeleeuwen de voornaamste grootgrondbezitters. Ook de kerk bezat uitgestrekte landerijen, maar de geestelijken hielden zich niet met de sport bezig. Daardoor werd de jacht een exclusieve bezigheid van de adel. Dit privilege bewaakten ze streng. Wie betrapt werd op stroperij op een adellijk landgoed kon een duim of voet verliezen, of soms zelfs ter dood worden veroordeeld.

Hofcultuur

Traditioneel vormde het slagveld het terrein waarop edellieden hun mannelijkheid konden tonen. Mannelijkheid was in die tijd verbonden aan moed en fysieke kracht. Oorlog bood voor edellieden de beste kans om dit te bewijzen, door zich in de strijd te onderscheiden. Dus hoe moest dat in vredestijd? De jacht bood uitkomst. Edellieden konden hun eer hoog houden door wilde beesten achtervolgen, doden en als trofee mee terug nemen.

middeleeuwse jacht

Jagen was echter meer dan simpel een wapen richten en een wild beest afschieten. Strikte etiketten ontwikkelden de sport tot een essentieel onderdeel van de middeleeuwse hofcultuur. Jagers waren verplicht elk dier dat ze verwondden te doden. Daarnaast moest de prooi een ‘eerlijke kans’ krijgen om te ontsnappen. In plaats van dieren op te wachten bij een drinkplaats, trokken edellieden daarom te paard op ze af. Herten waren de favoriete prooi, maar ook het jagen op gevaarlijkere dieren als beren en wilde zwijnen kwam geregeld voor. Hierbij maakten ze gebruik van jachthonden, die de prooien opspoorden en aanvielen. Met pijl en boog, speren en zwaarden maakten de jagers vervolgens het karwei af. Jacht op groot wild was overigens een strikte mannenaangelegenheid. Vrouwen moesten zich tevredenstellen met de valkenjacht, waarbij met roofvogels op klein wild zoals hazen, eenden en fazanten werd gejaagd.

Valkenjacht geschiedenis

Introductie van vuurwapens

Tot ver na de middeleeuwen bleef de jacht een geliefde bezigheid van Europese vorstenhuizen. De introductie van vuurwapens voegde een nieuwe dimensie aan de jacht toe. Geweren stelden edellieden in staat om dieren sneller en in grotere hoeveelheden te doden. Sommigen gingen hierbij wel erg ver. Tussen 1613 en 1680 doodde Saksische keurvorst Johan George II 42.649 edelherten, 22.289 zwijnen en 16.966 hazen.

Privilege afgeschaft

Pas vanaf 1789 kwam er een einde aan het monopolie van edellieden op de jacht. Tijdens de Franse Revolutie werden namelijk alle aristocratische privileges afgeschaft. Iedereen kreeg nu de vrije hand om op wilde dieren te jagen. Dit leidde echter tot een overbejaging, waarbij bepaalde soorten dreigden uit te sterven en hele ecosystemen in gevaar kwamen. Vandaar dat in de negentiende eeuw regeringen in heel Europa een vergunning voor de jacht verplicht stelde. De prijzen hiervoor waren gelijk aan het maandsalaris van een gemiddelde boer of arbeider. Voor de onderklasse was dit dus onbetaalbaar, waardoor de jacht wederom in het domein van de bovenklasse belandde.

Jacht strikt gereguleerd

In de twintigste eeuw kwamen jachtvergunningen door de stijgende welvaart ook binnen het bereik van de middenklasse te liggen. De meeste Europese landen hebben de jachtsport aan strikte regulaties onderworpen. Jagers moeten een examen volgen en mogen alleen in aangewezen gebieden jagen. Door het toenemende bewustzijn voor het milieu, kreeg de jacht in de afgelopen eeuw een nieuwe functie. Jagers worden nu namelijk ingezet om de populatie van bepaalde soorten op peil te houden. Een te harde groei van bepaalde dierenpopulaties kan het hele ecosysteem namelijk ernstig verstoren. Met de oprukkende steden, is het inderdaad van belang de natuur die ons nog rest te koesteren.

Leestip:

Maria van Hongarije en haar hof (1505-1558) – Tot plichtsbetrachting uitverkoren
Auteur: Jacqueline Kerkhoff
ISBN: 978906550913
Uitgever: Verloren
Prijs: €29,–