De lange weg naar de Indië-herdenking

Elk jaar op 15 augustus wordt de capitulatie van Japan herdacht, tijdens de herdenking bij het Indisch Monument in Den Haag. Door de Japanse capitulatie kwam de Tweede Wereldoorlog voor Nederland tot een definitief einde. Bij de ceremonie worden de slachtoffers van de Japanse onderdrukking tijdens de Tweede Wereldoorlog in en om Nederlands-Indië herdacht. De Indië-herdenking is onder steeds meer Nederlanders bekend, maar dit is lang niet zo vanzelfsprekend geweest. Na de oorlog duurde het lang voordat er in Nederland aandacht was voor de gebeurtenissen in voormalig Indië. Pas vanaf 1988 werd de herdenking jaarlijks gehouden.

Onafhankelijkheid van Indonesië

Tijdens de Tweede Wereldoorlog had de kolonie Nederlands-Indië zwaar geleden onder de Japanse bezetting. Duizenden Nederlanders en Indo-Europeanen werden geïnterneerd en brachten de oorlog door in de zogenoemde jappenkampen. Toen op het Europese vasteland de oorlog tot een einde kwam in mei 1945 duurde de oorlog in Nederlands-Indië nog enkele maanden langer. Echter, met de capitulatie van Japan op 15 augustus  brak een nieuwe periode van chaos aan in Nederlands-Indië. Indonesische strijdgroepen begonnen een onafhankelijkheidsoorlog in een poging om Indonesië onafhankelijk te verklaren.

Politionele acties

De onafhankelijkheidsoorlog ging met veel geweld gepaard en veel Indo-Europeaanse burgers werden opnieuw het slachtoffer van een oorlog. Nederlandse militairen vochten nog enkele jaren tevergeefs voor het behoud van de kolonie, deze strijd kostte het leven van naar schatting 150.000 Indonesiërs en 6.000 Nederlanders. Tijdens deze offensieve operaties van het Nederlandse leger, aangeduid met de term politionele acties, probeerde Nederland de Indonesische onafhankelijksbeweging neer te slaan. Uiteindelijk leidde de oorlog tot de onafhankelijk van Indonesië, uitgeroepen op 17 augustus 1949, met Soekarno als eerste president.

Verstoorde relatie Nederland en Indonesië

Na de onafhankelijkheid moesten veel inwoners van oud Nederlands-Indië kiezen of ze in Indonesië bleven of naar Nederland vertrokken. Zodoende trokken er tot in de jaren zestig ongeveer 300.000 personen vanuit Indonesië naar Nederland. Eenmaal in Nederland aangekomen wachtte hun een kille ontvangst. Honger, armoede, betutteling en kilte werd voor veel Indische Nederlanders een dagelijkse ervaring. Bovendien werd al snel duidelijk dat er in Nederland geen ruimte was voor de oorlogsgeschiedenis uit Indonesië. In Nederland werd in de jaren na de Tweede Wereldoorlog erg gefixeerd op de viering van de bevrijding op 5 mei en de dodenherdenking op 4 mei. Voor Indo-Europeanen betekende dit dat zij zich in stilte aanpasten aan hun nieuwe leven met weinig ruimte voor herstel.

Ontstaan van de Indië-herdenking

Zodoende vonden de eerste herdenkingen op 15 augustus plaats in gesloten kring. Mensen met een gedeelde Indische achtergrond kwamen samen om de ingrijpende gebeurtenissen uit de Tweede Wereldoorlog in elkaars gezelschap te herdenken. In de Nederlandse samenleving heerste in de decennia na de Indonesische onafhankelijkheidsverklaring een schaamtegevoel jegens het koloniale verleden. De relatie met Indonesië lag gevoelig en zodoende was er weinig belangstelling voor de oorlogsslachtoffers uit de voormalige kolonie. Pas in 1970, 25 jaar na dato, vond de eerste uitgebreide herdenking van het einde van de oorlog in Azië plaats. 10.000 mensen kwamen bijeen, waaronder Koningin Juliana, Prinses Beatrix en Prins Claus. Na de herdenking werd er een klassieke rijsttafel in het Congresgebouw geserveerd. De herdenking was als eenmalig bedoeld, maar in de Indische gemeenschap bleek dat velen de behoefte hadden aan een herhaling van de herdenking. Na een intensieve en jarenlange lobby werd er in 1988 besloten dat 15 augustus een officiële, jaarlijks terugkerende herdenkingsdag zou worden.

Indisch monument onthuld in 1988

Met de onthulling van het Indisch Monument in 1988 door Koningin Beatrix kreeg de herdenking een nationaal en permanent karakter. Hiermee kreeg de Indische gemeenschap eindelijk een eigen monument waar jaarlijks overleden dierbaren kan herdenken. In 1999 werd door het kabinet-Kok 15 augustus 1945 erkend als officiële datum waarop de Tweede Wereldoorlog tot een einde kwam voor Nederland.