De militaire samenleving van de polis Sparta

THEMAMAAND OUDHEID - Van alle Griekse poleis uit de vijfde eeuw voor Christus is Sparta een apart geval. Met harde hand werd de samenleving geregeerd maar daardoor had Sparta wel een van de beste legers in het Oude Griekenland. De uitdrukking ‘spartaans’ betekend dan ook: ‘van weinig of geen comfort voorzien’. Wat was het effect van deze strenge militaire opvoeding op de mensen uit Sparta?

Hiërarchie Sparta

De polis Sparta werd in de twaalfde eeuw voor Christus gesticht op het Griekse schiereiland de Peloponnesos. Sparta werd geleid door twee koningen, om een dictatorschap van één koning te voorkomen. De koningen werden bijgestaan door een raad van oudsten (Gerousia) en een volksvergadering (Apella). Hier mochten alleen de rijke Spartanen aan deelnemen die ouder waren dan dertig jaar. Deze rijke Spartanen hadden volledig burgerrecht en werden homoioi (gelijken) genoemd. Zij waren maar met 25.000 man. De andere bewoners rondom de polis Sparta werden perioiken genoemd, wat ‘omwonenden’ betekend. Zij hadden geen burgerrecht maar genoten wel een lokale autonomie. Ze waren onder andere actief in de handel, nijverheid en scheepvaart.

Spartaanse opvoeding

De samenleving van Sparta draaide voornamelijk om het maken en handhaven van een sterk leger. De militaire training van de mannen was het belangrijkst. Kinderen die gehandicapt of misvormd waren, werden naar verluid in een ravijn gegooid. Spartaanse jongens kregen vanaf hun zevende militaire training en werden onderdeel van de jongensgemeenschap. Elke avond werd gezamenlijk gegeten om de saamhorigheid te versterken en ze woonden in kazernes. Hun familie mochten ze nauwelijks zien. Op 18-jarige leeftijd begon de militaire opleiding tot hopliet, de soldaten van Sparta. Opmerkelijk is dat ook vrouwen een militaire opleiding genoten. De Spartanen geloofden namelijk dat sterke vrouwen ook sterke zoons zou baren. Vrouwen hadden daardoor in Sparta meer rechten dan vrouwen in andere poleis. De mannen en de vrouwen leefden in de stad apart. Af en toe mochten ze elkaar zien maar de mannen moesten gefocust blijven op de militaire taak die ze hadden.

Cultureel gebied

Door deze manier van leven bezat Sparta een ijzersterk leger. Zo zou Sparta geen stadsmuren hebben ‘want daarvoor dienden de sterke spieren van de Spartaanse mannen, allen in dienst van de staat’. Op cultureel gebied raakte Sparta echter wel achter bij de andere poleis. Waren er in de zesde en zevende eeuw v.Chr. nog zangers en dichters in Sparta, uit de vierde en vijfde eeuw, de bloeitijd van Sparta, zijn weinig komedies of tragedies bekend. Deze werden voornamelijk geschreven en gehouden in Athene.

Helotenopstand

Aangezien de Spartanen altijd bezig waren met trainen, verzorgden anderen het eten en bewerkten het land. Dit waren de heloten, een sociale groep die voornamelijk bestond uit de oorspronkelijke bewoners van de Peloponnesos. Zij hadden geen rechten en waren lijfeigenen van de rijke Spartanen. Ze bewerkten voornamelijk het land van de Spartanen. Daardoor konden de Spartanen de militaire trainingen volgen. Zij werkten zelf dus niet. De helotenbevolking was vele malen groter dan de Spartaanse bevolking. Daarom lag een opstand altijd op de loer. Zeker ook omdat heloten vaak werden mishandeld. In 464 v.Chr. brak een grootste helotenopstand uit. Deze werd pas na vier jaar de kop in gedrukt.

Na de Peloponnesische Oorlog

Sparta had dus een sterk leger nodig voor zowel buitenlandse vijanden als binnenlandse opstanden. Na de Peloponnesische Oorlog (431-404), die Sparta had gewonnen, was de polis erg verzwakt. Veel soldaten waren omgekomen waardoor de rijke klasse in de minderheid kwam in de stad. Heloten en andere onderdrukten zagen daarom hun kans en daardoor kende Sparta veel onrust in de tijd na de Peloponnesische Oorlog.