De oprichting van D66

D66 kreeg in het verleden veel te maken met electorale golfbewegingen, maar toont de laatste jaren een continu stijgende lijn.

De oprichting van D66

Op 15 september 1966 presenteerde een groep van zesendertig initiatiefnemers in perscentrum Nieuwspoort in Den Haag een voorstel over politieke vernieuwing. De groep noemde zich Initiatiefcomité D’66 en stond onder leiding van journalist Hans van Mierlo. Het voorstel noemden zij Appèl aan iedere Nederlander die ongerust is over de ernstige devaluatie van onze democratie. Op grond van de reacties op het initiatief werd op 20 oktober 1966 de politieke partij Democraten ’66 opgericht.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

D66 in de Tweede Kamer

Bij de landelijke verkiezingen van 1967 kreeg de partij meteen zeven zetels. Dat was voor die tijd zeer ongebruikelijk. De meeste partijen hadden een vaste politieke achterban en konden bij verkiezingen op hun electoraat rekenen. In de samenleving was echter steeds meer behoefte ontstaan aan een nieuwe democratische stroming. De ongekende winst voor de partij was zo bijzonder, dat de New York Times er zelfs verslag van deed.

Progressieve samenwerking

Kort nadat de partij was toegetreden tot het politieke bestel, werd de samenwerking met andere partijen gezocht om een parlementaire meerderheid te kunnen vormen. Samen met de Partij voor de Arbeid (PvdA) en de Politieke Partij Radikalen (PPR) werd gestreefd naar de vorming van een Progressieve Volkspartij. Dankzij deze koers wist D66 bij de verkiezingen voor de Tweede Kamer van 1971 nog eens vier zetels winst te behalen. Toen in 1972 de vervroegde verkiezingen werden gehouden, presenteerden de drie partijen een gezamenlijk programma: Keerpunt ’72. Echter, door een gebrek aan zichtbaarheid en herkenbaarheid verloor D66 vijf van de elf Kamerzetels. Toch kon de partij voor het eerst deelnemen aan de regering, en nam zij plaats in het Kabinet Den Uyl.

Historisch dieptepunt

Vanwege het verlies voor de partij trad grondlegger Van Mierlo na de vorming van het Kabinet Den Uyl af. De PvdA had inmiddels de progressieve samenwerking beëindigd en de koers van de partij moest gewijzigd worden. Kinderboekenschrijver Jan Terlouw volgde Van Mierlo op en nam eveneens afstand van de progressieve samenwerking. De partij moest een duidelijker profiel krijgen. Ondanks de inspanningen van Terlouw, werd er steeds meer gepraat over een mogelijke opheffing van de partij. Op een congres in 1974 werd bij stemming door een ruime meerderheid besloten dat de partij opgeheven moest worden. Volgens de procedure was voor dit besluit echter twee-derde van de stemmen nodig.

Een nieuw hoogtepunt

Terlouw hervatte de moed en bleef zich inzetten voor de partij. D66 werd nu als serieuze politieke stroming gepresenteerd, de ‘Vierde stroming’. De profilering van de partij als ‘Het redelijk alternatief’ had ook een positieve uitwerking. Bij de Tweede Kamerverkiezingen van 1977 haalde de partij acht zetels. Bij de verkiezingen in 1981 werd het hoogste aantal zetels tot dan toe voor de partij gehaald, namelijk zeventien. D66 kon nu met de PvdA en het CDA een nieuw Kabinet vormen, het tweede Kabinet Van Agt.

Kabinetsdeelnamen

D66 zou in de jaren die volgden nog enkele keren deelnemen aan een kabinet. Zo namen zij plaats in het derde Kabinet Van Agt dat alleen regeerde in 1982. In de Paarse Kabinetten van 1994 tot 2002 speelden zij een belangrijke rol. In die periode was arts en D66-politica Els Borst minister van Volksgezondheid. Zij voerde vele wetten door op het gebied van euthanasie en abortus vanuit een liberale visie. In 2003 maakte D66 voor de laatste keer deel uit van een kabinet, namelijk Kabinet Balkenende II. Vanwege het hardvochtige beleid van minister Verdonk (VVD) zegde D66 echter het vertrouwen in het kabinet op. De bewindslieden verlieten allen het kabinet in 2006.

Alexander Pechtold

De partij kwam niet ongeschonden uit de strijd. Bij de Tweede Kamerverkiezingen van 2006 haalde de partij slechts zes zetels. In die tijd was Pechtold al lijsttrekker. De verkiezingsuitslag vormde wederom een historisch dieptepunt. Toch wist ook Pechtold, net als zijn voorganger Terlouw, de partij weer tot een nieuw hoogtepunt te brengen. Onder zijn leiding haalde de partij bij de landelijke verkiezingen van 2010 alweer tien zetels. Sindsdien is er een continu stijgende lijn in de uitslagen. Hiervan is de winst van de verkiezingen voor het Europese Parlement van 2014 een mooi voorbeeld. Komende verkiezingen op 15 maart zal uitwijzen of D66 nog verder kan stijgen.