De Spaanse Inquisitie: minder bruut dan gedacht

“Nobody expects the Spanish Inquisition!” Veel mensen kennen de Spaanse Inquisitie door de bekende scenes van Monty Python waarin inquisiteurs plots tevoorschijn springen en hun slachtoffers martelen door middel van kietelen. Maar buiten die grappen heeft de Spaanse Inquisitie een slechte reputatie. Hoe zat het echt met de Spaanse Inquisitie?

De Pauselijke Inquisitie en de Spaanse inquisitie

De pauselijke Inquisitie werd gesticht aan het eind van de 12e eeuw door paus Lucius III. In eerste instantie was deze voornamelijk gericht op het bestrijden van de Albigense ketters in Zuid-Frankrijk. De oprichting van de Spaanse Inquisitie moet gezien worden in de context van de Reconquista. In 1478, toen de Spaanse Inquisitie werd opgericht, was de Reconquista bijna voltooid. Wat nu belangrijk werd voor de Spanjaarden was het nastreven van religieuze eenheid. Het katholicisme moest dé religie van Spanje worden nu de moslims bijna geheel verdreven waren.

Al vanaf de late 14e eeuw waren Joden een doel van geweld en discriminatie in het katholieke deel van Spanje. De gewelddadigheden tegen Joden in Spanje, zoals tijdens de pogroms van 1391, zorgden voor een groot aantal bekeerlingen. Veel Joden bekeerden zich tot het katholicisme om zo aan de gewelddadigheden te ontkomen. Tegelijkertijd maakten ze hierdoor ook kans om een groter aantal beroepen te mogen uitvoeren.

Logo van de Spaanse Inquisitie

Versteviging positie monarchie

Onder deze bekeerlingen bevonden zich ook Joden die zich wel bekeerden tot het katholicisme, maar in het geheim hun eigen religie bleven beoefenen. Dit waren de zogenaamde Marranos. Na de unificatie van de koninkrijken van Aragon en Castilië in 1469 werden deze Marranos gezien als een bedreiging voor het christelijke Spanje. In 1478 verleende paus Sixtus VI de Spaanse monarchie het recht om inquisiteurs aan te stellen om de Marranos te kunnen bestrijden. De monarchie maakte van dit recht gebruik om haar eigen positie aanzienlijk te verstevigen.

Bruutheid van de Spaanse Inquisitie

De Spaanse Inquisitie heeft door de tijd heen een slechte reputatie verkregen. Ze werd en wordt gezien als sadistisch en bloeddorstig. Iedereen die hen in de weg stond zou op de brandstapel zijn gegooid.

Hoewel de Spaanse Inquisitie inderdaad gebruik maakte van marteling en brandstapel en daarmee verantwoordelijk is voor een groot aantal doden, is de reputatie van de Inquisitie vooral door protestantse critici sterk overdreven. Volgens hun beschrijvingen zouden enorme aantallen mensen vermoord zijn door de Inquisitie. Volgens de bekende cijfers, afkomstig van Juan Antonio Llorente (1756-1823), secretaris van de Spaanse Inquisitie, werden tijdens het gehele bestaan de Spaanse Inquisitie 32.000 mensen ter dood veroordeeld. Moderne historische denken dat dit aantal aanzienlijk hoger is dan het daadwerkelijke aantal ter dood veroordeelden, sommigen stellen zelfs dat het aantal dodelijke slachtoffers niet veel hoger dan 3.000 geweest kan zijn.

Strijd tegen Marranos en Moriscos

De eerste Groot Inquisiteur van Spanje was Tomás de Torquemada, lid van de Dominicaanse Orde. Door hun naam, Domini Canes, stonden zij bekend als de ‘honden van de Heer’. Torquemada zorgde ervoor dat Joden in Spanje in 1492 twee keuzes hadden: bekering tot het katholicisme of verbanning. Een groot aantal Joden werd vervolgens verbannen. Daarna ging de aandacht van de Inquisitie richting de islamitische bevolking in Spanje. De Islam werd uit Spanje verbannen, en Moriscos, bekeerde moslims, werden uiteindelijk in 1571 verdreven en in 1614 verbannen uit Granada.

Reformatie en vervolging katholieken

Spanje was nu voor een groot deel vrij van Joden en islamieten. De Spaanse Inquisitie richtte haar pijlen nu op de (weinige) protestanten in het land en vervolgens werden zelfs prominente katholieken en katholieke bewegingen die niet helemaal de lijn van het officiële geloof volgden, vervolgd.

De Spaanse Inquisitie bleef niet beperkt tot activiteiten binnen Spanje: ook in de Nieuwe Wereld was zij actief. Ze probeerde, en dat mislukte, om in Italië voet aan de bodem te krijgen. Onder Karel V werd de Spaanse Inquisitie ook naar de Nederlanden gebracht. In Portugal werd, met toestemming van de paus, een Portugese Inquisitie opgericht.

Uiteindelijk zou de Spaanse Inquisitie pas in 1834 helemaal verdwijnen.