De Trechterbekercultuur

De hunebedden in Nederland zijn overblijfselen van de Trechterbekercultuur, genoemd naar de karakteristieke trechtervorm van de aardewerken potten die men maakte. Die cultuur manifesteerde zich in een periode van de nieuwe steentijd, ook wel Neolithicum genoemd. Deze nieuwe steentijd strekte zich in Noord-Europa uit tussen grofweg ca. 4900 en 2000 v.Chr.

De hunebedden werden hier gebouwd in de periode van ca. 3400 tot 3200 v.Chr. 'In feite is de naam trechterbekercultuur een verzamelnaam voor een groot aantal min of meer met elkaar verwante gemeenschappen in Noordwest-Europa in die periode'. Aan het woord is archeoloog Jaap Beuker, conservator archeologie prehistorie van het Drents
Museum.'Hun leefgebied strekte zich uit over een zeer groot gebied, dat delen omvatte van het huidige Zuid-Zweden, Noord-Duitsland, Nederland, Polen, Tsjechië en Oekraïne. Het was één cultuurgebied, maar wel met nogal wat onderlinge verschillen. De mensen die in deze cultuur leefden worden blijkens hun afbeeldingen en reconstructies nogal eens beschouwd als primitieve en ongelukkige wezens. Dat imago klopt niet. Dat is voortgevloeid uit een ongepast superioriteitsgevoel van de hedendaagse mens, die ervan uitgaat dat hun verre voorgangers over veel minder kennis en techniek beschikten, dus primitiever leefden en derhalve ook niet gelukkig konden zijn'.

Zelfbewust en tevreden

'Dat beeld van die ongelukkige primitieve mensen moet echt worden gecorrigeerd. Ze kenden net als wij cultuurvormen, religie, economie en een sociaal leven, maar de verschijningsvormen daarvan waren anders en hun accent lag op landbouw. Net als wij legden en onderhielden ze ook contacten met andere personen die op vaak ook gigantische afstanden van hen leefden en importeerden en exporteerden ze ook goederen over die afstanden. Ze kenden scheepvaart en navigatie, ook al waren ze technisch minder geoutilleerd. Getuige bijvoorbeeld de afbeelding op een pot uit Polen kenden ze karren. Dat nieuwe, mijns inziens meer correcte imago wordt treffend door collega-archeologen in Halle, Duitsland, afgebeeld in de vorm van meer zelfbewuste, tevreden mensen'.

Voorwerpen met rituele functie

Waar hielden deze mensen zich zoal mee bezig? 'Landbouw speelde een grote rol in hun leven. Maar als je de vindplaatsen van hun cultuur in Noordwest-Europa nader onderzoekt, kom je ook veel resten van wild tegen. Dus er werd nog op grote schaal gejaagd en verzameld. Dat blijkt ook uit hun woonplaatskeuze: landbouw wordt doorgaans bedreven op wat hoger gelegen gronden die goed ontwaterd zijn, maar je komt ook vindplaatsen tegen juist in lager gelegen gebieden. Die kunnen worden geïnterpreteerd als kampen voor de jacht of visvangst. Het meest sensationeel in dit verband was de vondst van overblijfselen van een bereklauw in het hunebed bij Havelte'. 'Dat ze meer dan een primitieve cultuur hadden en ook contacten legden over grote afstanden blijkt ook uit de objecten die ze hebben nagelaten. Daarin worden bijvoorbeeld bewerkte stenen hamers en bijlen aangetroffen die niet voor gebruik bestemd waren, maar een status- of rituele functie hadden. Tevens is er in deze regio nogal wat materiaal gevonden dat oorspronkelijk niet uit deze buurt komt, zoals pyriet of klatergoud, zwavel-ijzerbolletjes die voor het maken van vuur werden gebruikt. Ook vuursteen werd op grote schaal van elders aangevoerd. In Noordwest- Europa is bijvoorbeeld vuursteen gevonden dat afkomstig is uit de omgeving van bijvoorbeeld Aken, maar ook markante rode vuursteen van Helgoland'.

Internationale tentoonstelling over de Trechterbekercultuur

Het Drents Museum bereidt momenteel een grote internationale tentoonstelling over de Trechterbekercultuur voor, gepland voor de jaren 2018-2019. Daar zullen ongetwijfeld al deze aspecten van de Trechterbekercultuur nader worden toegelicht en met talrijke vondsten worden geïllustreerd. Daarin zal ook een belangrijke plaats worden ingeruimd voor de vele bijzondere vondsten van de Trechterbekercultuur die onlangs in het Overijsselse Dalfsen werden gedaan, waaronder een grafveld met 120 graven met spectaculaire grafgiften, een aarden monument en resten van een huis langs een even oude weg (zie ook eerdere afleveringen van Archeologie Magazine).

Dit artikel verscheen eerder in de Hunebedspecial van Archeologie Magazine