De Turken veroveren Constantinopel

Dit artikel is verouderd. Een nieuw artikel over hetzelfde onderwerp is hier te vinden.

Constantinopel 1453 – “De Turken kwamen met duizenden tegelijk op de muren af. We sloegen de eerste troepen met stenen dood, maar ze bleven komen” schreef chirurg en ooggetuige Nicolo Barbaro in zijn dagboek. “De derde troep kwam zelfs op de muren af als leeuwen! ‘Genade, genade!’ riepen de mensen. ‘God stuurt hulp vanuit de Hemel naar het Rijk van Constantijn, zodat geen heidens volk over ons zal regeren!”’

De val van Constantinopel onder leiding van de Ottomaanse Sultan Mehmet II betekende het einde van het Byzantijnse of Oost-Romeinse Rijk. En daarmee volgens veel historici ook het einde van de middeleeuwen. Constantijn XI Palaiologos Dragases was de laatste keizer in navolging van Julius Caesar. Na 21 eeuwen was het Romeinse Rijk voorgoed verslagen.

Strategisch gelegen stad

Het was niet de eerste keer dat de strategisch gelegen stad tussen Oost en West werd belegerd. Contantinopel is in haar 1100 jaar lange geschiedenis twaalf keer belegerd en twee keer ingenomen. De eerste keer door de Frankische kruisvaarders tijdens de Vierde Kruistocht in 1204. De belegering door de Ottomanen werd ondernomen met ongeveer 150.000 troepen en duurde 57 dagen. De verovering was voor hen van grote strategische waarde voor de uitbreiding van het Ottomaanse Rijk richting Middellandse Zee.

Het beleg van Constantinopel

In 1453 sloeg Mehmet II het beleg voor Constantinopel op. Keizer Constantijn dacht in eerste instantie weerstand te kunnen bieden tegen de oprukkende Ottomanen. Eerdere belegeringen waren immers mislukt en hoewel de stad lang niet meer de weelde bezat die het ooit had, waren de verdedigingswerken nog altijd omvangrijk. Maar de troepen van Mehmet vochten met de nieuwste belegeringswerktuigen en hun leger was enorm groot. De strategie van Constantijn leek te werken. Bij verschillende aanvallen wisten de troepen van Mehmet de muren van de stad niet te overwinnen. Mehmets moderne kanonnen bombardeerden de muren, maar wisten geen definitieve bressen in de verdedigingswerken te slaan. Pogingen om gangen onder de muren door te graven werden door de verdedigers van de stad verijdeld. Wel wist Mehmets leger de vloot van Constantinopel te vernietigen, waardoor de stad ook overzee totaal was afgesloten. Mehmet bood de verdedigers een capitulatieverdrag aan, maar dat werd door Constantijn afgewezen.

Op 29 mei begon Mehmet zijn grootste aanval. Massaal bestormden zijn troepen de muren van verschillende kanten tegelijk, zodat de verdedigers overal tegelijk moesten zijn. Over wat er vervolgens gebeurde verschillen de bronnen. Volgens sommigen werd een van Consantijns belangrijkste generaals gewond van de stadswallen afgevoerd, waarna er paniek ontstond waardoor de verdedigers de muren verlieten. Volgens anderen werd een poort doorbroken, waarna de aanvallers de stad binnenstroomden. Sommigen beweren dat dat kwam omdat die poort niet verdedigd werd, of zelfs moedwillig geopend werd. Ook over het lot van Constantijn verschillen de bronnen. De keizer zou volgens sommigen gesneuveld zijn toen hij een laatste wanhopige tegenaanval in de straten van de stad wilde lanceren, maar volgens Nicolo Barbaro zou hij zichzelf verhangen hebben om aan vervolging te ontkomen. Turkse bronnen melden echter dat de keizer omkwam toen hij met een aantal overlevenden via de haven probeerde te vluchten.

Plundering van Constantinopel

Nadat de verdediging was weggevaagd werd de stad geplunderd. Op sommige plekken probeerden restjes verdedigers in de straten nog weerstand te bieden, maar tevergeefs. De plunderingen na de val waren zo beestachtig dat veel mensen zichzelf verdronken in de Bosporus om niet in de handen van de Turken te vallen. Volgens Nicolo Barbaro stroomde het bloed als regenwater door de straten. Duizenden inwoners werden vermoord en nog veel meer werden als slaaf verkocht. Op 29 mei 1453 hielden de christenen hun laatste dienst in de oude Sint Sophia kerk. Sultan Mehmet II reed op een wit paard naar de imposantste kerk ter wereld en noemde haar Aya Sofia, de moskee van de nieuwe hoofdstad van zijn Turkse rijk. Wel stelde hij een nieuwe Grieks-Orthodoxe patriarch aan. Of hij dat deed uit solidariteit en tolerantie, of dat er meer politieke motieven achter die benoeming schuilgingen, is nog altijd onderwerp van discussie.

In West-Europa werd met ontzetting op de val van Constantinopel gereageerd. Hoewel velen opriepen tot een nieuwe kruistocht kwam het daar niet van. Constantinopel bleef Turks, en werd in 1930 hernoemd tot Istanboel.

Waarom werd Constantinopel niet ontzet of bevrijd? In Geschiedenis Magazine 8 van 2018 vertelt Joost van den Oever over de motieven om de stad niet te heroveren.