Decennialang werd prins Philip vereerd als god op een eiland in de Grote Oceaan

Op 9 april 2021 overleed de Britse prins Philip op 99-jarige leeftijd op Windsor Castle. Niet alleen in Groot-Brittannië is men in diepe rouw na de dood van de prins, ook op Tanna, een klein eilandje in Vanuatu in de Grote Oceaan, is het verdriet groot. Op dit eiland heeft prins Philip al decennialang een goddelijke status. Wat is de Prince Philip Movement, die de Britse Prins als een god ziet en hoe kon de prins een goddelijke status krijgen?

Het eiland Tanna maakt deel uit van de Republiek Vanuatu, een eilandengroep die ten oosten van Australië in de Grote Oceaan ligt. Van 1906 tot 1980 had Vanuatu zowel een Brits als een Frans bestuur, sinds 1980 is het onafhankelijk. Tanna heeft zo´n twintigduizend inwoners, die in vooral in plaatsen langs de kust leven. Naar schatting heeft de Prince Philip Movement zo´n zevenhonderd aanhangers op het eiland, vooral in de dorpjes Yaohnanen en Yakel. De beweging, die prins Philip een goddelijke status geeft, wordt gevolgd door de lokale Kastom-bevolking en is een zogenoemde cargocult.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

Cargocults in de Grote Oceaan

De Prince Phillip Movement is één van de vele cargocults die in het Pacifische gebied zijn ontstaan. De term cargocult is een verzamelnaam voor verschillende religieuze bewegingen die aan het einde van de 19e eeuw ontstonden op verschillende eilanden in de Grote Oceaan.

Direct vertaald in het Nederlands is een cargocult ook wel een transportgoederen-cultus. Aan het einde van de 19e eeuw kwamen de bewoners van Melanesië in aanraking met westerse luxegoederen die door koloniale ontdekkingsreizigers werden aangevoerd. De bewoners van de eilanden waren in tegenstelling tot de Westerlingen nog niet geïndustrialiseerd en velen konden niet bevatten hoe deze producten gemaakt werden en mogelijk waren. Om hier toch een verklaring voor te hebben, schreven de Melanesiërs volgens antropologen de herkomst van de producten toe aan hun overleden voorouders. De voorouders zouden de producten gemaakt hebben en naar Melanesië gestuurd hebben, maar de producten zouden tijdens de reis in westerse handen zijn gevallen.

De bewoners waren ervan overtuigd dat de westerlingen hun rijkdom verkregen door middel van tovenarij en rituelen, en in een poging om ook aan de goederen te komen begonnen zij het gedrag van westerlingen na te bootsen, in hoop dat op die manier de westerlingen en vooral hun producten terug zouden komen. Om diezelfde reden zijn in de rituelen van deze cargocults ook elementen uit het Christendom te herkennen. Dat veel westerlingen en daarmee ook hun spullen, na verloop van tijd weer vertrokken, versterkte het idee dat het hier ging om goddelijke manifestaties.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog steeg het aantal cargocults in het Pacifische gebied behoorlijk. Dat had met name te maken met het feit dat er op de eilanden in die tijd veel modern militair materiaal werd weggezet en opgeslagen, met name door de legers van Japan en de Verenigde Staten. De bewoners waren onder de indruk van deze materialen, die vaak vanuit de lucht werden aangevoerd en met vliegtuigen en parachutes op de eilanden werden gedropt. Veel van de cargocults die toen ontstonden, hebben dan ook een sterk zichtbare connectie met de Tweede Wereldoorlog, bijvoorbeeld doordat er bij rituelen veel gebruik werd gemaakt van militaire uniformen en (nep)wapens.

John Frum

Op het eilandje Tanna in Vanuatu, ontstonden er in de loop van de 20e eeuw ook cargocults, zoals de Prince Philip Movement. Deze beweging houdt verband met de zogenoemde John Frumbeweging. Volgens de lokale leiders van het eiland werd John Frum, een mythisch Amerikaans figuur die in de vulkaan het eiland zou wonen, in de jaren ´30 op Tanna gezien. Als geest zou hij de dorpsoudsten hebben bijgestaan in de strijd tegen de Engelse en Franse kolonisators. Hij adviseerde de bewoners van het eiland om vast te houden aan de kastom, de traditionele gebruiken die al duizenden jaren weinig veranderd zijn.

Prins Philip

Pas na de Tweede Wereldoorlog groeide het geloof in John Frum uit tot een cargocult. Zolang de bewoners van Tanna vast zouden houden aan hun traditionele gebruiken, zouden de moderne goederen vanzelf naar Tanna toekomen. Van imitatiegedrag is bij deze cultus dus geen sprake.

De Prince Philip Movement

Maar wat heeft prins Philip hier dan mee te maken? Er wordt vanuit gegaan dat de Prince Philip Movement rond de jaren ´50 van de vorige eeuw is ontstaan, al is er over het precieze onstaan van de cultus weinig bekend. De grondslag van de cultus is waarschijnlijk al veel ouder dan de prins zelf. Volgens oude verhalen van de Yaohnanen-stam vertrok de zoon van een berggod uit Tanna als blanke man op een zeereis naar een ver land, om daar met een machtige vrouw te trouwen. Volgens dat verhaal zou deze zoon uiteindelijk weer terugkeren naar het eiland.

In de jaren '50 van de vorige eeuw, meenden sommigen deze zoon en zijn machtige vrouw te herkennen in de Britse prins en zijn echtgenote, toen ze een portret van prins Philip en koningin Elizabeth zagen in buitenposten van de Britse regering op het eiland. De bewoners bestempelden de prins als een manifestatie van de zoon van de berggod gaven de prins hierop een goddelijke status. Zo ontstond er een kleine cultus rondom de prins.

Volgens antropologen was het verheffen van prins Philip tot een god en het bouwen van een religie rondom de prins voor de aanhangers van de cultus niet alleen een verklaring voor de verschijning van de Britten en hun spullen, maar ook een manier om om te gaan met de invloed vanuit de westerse wereld en tot een leefbare verhouding met de koloniale machten te komen. In de jaren ´60 en ´70 was Vanuatu immers nog onder Britse en Franse controle.

Bezoek aan Vanuatu in 1974

Jarenlang had prins Philip echter geen weet van het feit dat hij op een klein eiland in de Grote Oceaan als een god aanbeden werd, ook niet toen hij in 1974 voor het eerst samen met koningin Elizabeth Vanuatu bezocht. Zijn bezoek zorgde er wel voor dat de Prince Philip Movement alleen maar groter werd. De prins bezocht Tanna niet, maar sommige bewoners van het eilandje konden hem wel van een afstandje zien. Jack Naiva, een gerespecteerde krijger, begroette het koninklijke jacht en zag Philip aan boord. 'Ik zag hem op het dek staan in zijn witte uniform', zei Naiva ooit. 'Ik wist toen dat hij de ware Messias was.'

Prins Philip

Pas jaren later kwam Philip achter zijn goddelijke status, toen het onder zijn aandacht werd gebracht door John Champion, destijds de Britse Resident Commissioner in Vanuatu. Champion stelde aan Philip voor om een portret van de prins te sturen naar zijn aanhangers. Philip stemde toe en stuurde een ondertekende officiële foto naar Tanna. De dorpelingen reageerden door hem nal-nal terug te sturen, een traditionele knuppel waar varkens mee werden gedood, Hierop stuurde de prins een foto van zichzelf, terwijl hij poseerde met de knuppel. In 2000 stuurde Philip nog een foto, alle drie de foto´s werden bewaard door Naiva, die in 2009 overleed.

Uitvoering van de religie

De cultus rondom de prins kent meerdere rituelen die draaien rond het aanbidden van de prins als goddelijke verschijning. Zo worden de foto’s die de prins naar het eiland stuurde bewaard als heilige relikwieën en schreven de aanhangers van de cultus lange brieven aan prins Philip. Bij grote gelegenheden wappert de Britse Union Jack op centrale plekken. Daarnaast wachten de aanhangers van de cult nog altijd op het moment dat de prins zelf naar het eiland zal komen. Ook worden grote internationale gebeurtenissen, zoals de verkiezing van president Obama als eerste Afro-Amerikaanse president van de VS toegeschreven aan goddelijk ingrijpen van de Britse prins.

Later contact

Prins Philip is zelf nooit op het eiland Tanna geweest. Wel bracht Phillips dochter Anne bezocht het eiland in oktober 2014, troonopvolger Charles bracht in 2018 een bezoek aan Tanna.

Een aantal van de aanhangers van de Prince Philip Movement is in het verleden wel naar Groot-Brittannië geweest. In 2007 bezochten vijf aanhangers van de Prince Philip Movement Groot-Brittannië in het kader van een TV-programma. Tijdens het bezoek mochten ze prins Philip persoonlijk ontmoeten, hierbij werden er meerdere geschenken uitgewisseld, waaronder een nieuwe foto van de prins. Het bezoek was geen deel van de TV-show, maar een persoonlijke aangelegenheid.

Diepe rouw

Het overlijden van prins Philip heeft de aanhangers van de Prince Philip Movement in diepe rouw gedompeld. Een aantal dagen na de bekendmaking van het overlijden van de prins is er een bijzondere rouwplechtigheid georganiseerd, waarbij veel van zijn aanhangers aanwezig waren. De eilanders geloven dat de geest van Philip terug zal keren naar Tanna nu zijn taak volbracht is. Naar alle waarschijnlijkheid zullen de aanhangers de goddelijke status van prins Phillip overdragen aan prins Charles.