Dodenwedstrijd: heldenverhaal vol mythes
In de zomer van 2018 is Rusland als organisator van het WK voetbal voor vier weken het middelpunt van de wereld. Een van de motieven voor het organiseren van dit dure sportevenement is om het betreffende land internationaal op de kaart te zetten. Dit zou niet de eerste keer zijn dat deze sport voor politieke doeleinden wordt ingezet in Rusland. Op 9 augustus 1942 vond tijdens de Tweede Wereldoorlog de zogenaamde ‘dodenwedstrijd’ plaats in Kiev. Hierin trotseerde het Sovjetteam FC Start de Duitse bezetter door hun team te verslaan. De Sovjetautoriteiten hebben naderhand deze voetbalwedstrijd voor propagandadoeleinden gebruikt, waardoor deze match met een uitgebreide mythevorming is omringd.
Voetbal in bezet Oekraïne
In juni 1941 was Nazi-Duitsland de Sovjet-Unie binnengevallen, waarbij Oekraïne snel onder de voet werd gelopen. De Duitse bezetter kreeg hiermee ook miljoenen Oekraïners onder haar bewind. Om te voorkomen dat de oorlogsinspanningen aan het oostfront zouden worden gehinderd, moest deze groep op de een of andere manier worden gepacificeerd. Als onderdeel hiervan besloot de bezetter een voetbalcompetitie te organiseren, tussen teams van Nazi-Duitsland, haar bondgenoten en de lokale bevolking.
FC Start
Voetbal was in de jaren 1930 namelijk een populaire sport in de Sovjet-Unie. In 1936 was er daarom de eerste professionele voetbalcompetitie opgericht, waarin de clubs Lokomotiv en Dynamo Kiev tot de beste behoorden. Na de Duitse inval waren de teams ontbonden. Een groot deel van de voormalige spelers had daarna werk gevonden in een plaatselijke bakkerij. Toen het toernooi werd aangekondigd, besloten deze spelers namens de bakkerij mee te doen, onder de naam FC Start.
In tegenstelling tot FC Start bestonden de teams van Duitsland en haar bondgenoten uit amateurs, voornamelijk soldaten van de verschillende bezettingsmachten. Mede hierdoor walste FC Start in de eerste wedstrijden over zijn Hongaarse en Roemeense tegenstanders heen, door met respectievelijk 6-2 en 11-0 te winnen. Dit bezorgde het team al snel een enorme populariteit onder de plaatselijke bevolking, tot grote bezorgdheid van de bezetters.
Wedstrijd tegen de übermenschen
Na nog een paar soortgelijke overwinningen besloten de Duitsers daarop hun sterkste team in te zetten: het team Flakelf, geheel bestaande uit ‘zuivere ariërs.’ Hun vermeende raciale superioriteit legde op het voetbalveld echter weinig gewicht in de schaal, de wedstrijd op 6 augustus 1942 eindigde in een 5-1 overwinning voor FC Start. Vastbesloten om hun eer te redden, besloten de Duitsers daarop een rematch te houden. Drie dagen later stond FC Start wederom tegenover een versterkt Flakelf. De Duitsers werden voor de tweede maal verslagen, deze keer met 5-3.
Een dure zege
Een week later, op 16 augustus 1942, speelde FC Start zijn laatste wedstrijd. Twee dagen later werd het team door de bezetter opgepakt en naar het concentratiekamp Syretz gedeporteerd. Over de redenen hiervoor bestaan verschillende speculaties. Hoewel de Duitsers zeker wraakgevoelens voor de vernederingen op het voetbalveld koesterden, speelden ook de connectie van sommige spelers met de Russische veiligheidsdienst mogelijk een rol. In het voorjaar van 1943 werden vier van de spelers gefusilleerd, als vergeldingsactie voor een partizanenaanval.
Sovjetpropaganda
Toen Kiev in november 1943 door het Rode Leger werd heroverd, besloten de Sovjetautoriteiten het verhaal van FC Start al snel voor propagandadoeleinden in te zetten. Hierbij focusten ze zich op de tweede wedstrijd met Flakelf, waarvan het verloop behoorlijk werd aangedikt. Zo zouden de Duitsers een SS’er als scheidsrechter hebben neergezet, die alle Duitse overtredingen zou hebben genegeerd. De Oekraïense keeper zou hierbij tegen het hoofd zijn getrapt en minutenlang bewusteloos op het veld zijn blijven liggen terwijl er gewoon werd doorgespeeld. Ook zou FC Start in de rust door een Duitse officier zijn bezocht, die hen onder druk zou hebben gezet om de Duitsers te laten winnen. Volgens de meest extreme versie zouden de spelers direct nadat ze van het veld af waren gelopen door de Duitsers tegen de muur zijn gezet en doodgeschoten. Uit angst voor represailles hielden de overlevenden FC Start spelers zich daarop op de achtergrond.
De mythe leeft voort
Op deze wijze werd via artikelen en meerdere films het beeld geschapen van de heroïsche Sovjetpatriotten, die de vals spelende bezetter in de ‘dodenwedstrijd’ trotseerden en daar de ultieme prijs voor betaalden. Hoewel hier zeker een kern van waarheid inzit, zijn er hierdoor wel enkele onjuistheden het verhaal binnengeslopen. Recent historisch onderzoek heeft veel van die mythes inmiddels doorgeprikt. Toch blijft de legende in Kiev voortleven. De belangrijkste getuige hiervan is misschien wel het monument in Kiev, dat de vier overleden spelers herdenkt.
