Eerste verkiezingen in Iran

In 1979 werd Mohammed Reza Pahlavi, de Shah van Iran, verbannen tijdens de Iraanse Revolutie. Ayatollah Khomeini riep de Islamitische Republiek van Iran uit en liet een nieuwe grondwet opstellen. Vandaag, 14 juni 2013, vinden daardoor de 11e presidentiële verkiezingen plaats in Iran. Bij de eerste verkiezingen, op 25 januari 1980, werd Abulhassan Banisadr tot eerste president verkozen, maar zijn regeerperiode was van korte duur.

De dictatoriaal regerende Shah (koning) Mohammed Reza Pahlavi werd tijdens de Iraanse Revolutie(1978-1979) afgezet. Hij was door de Verenigde Staten met een staatsgreep in 1953 aan de macht gebracht, waardoor de Iraanse banden met het westen steeds sterker werden. Door de oliehandel werd de elite in het land steeds rijker, terwijl het volk arm bleef. De oppositie die hierdoor ontstond kwam vooral uit de streng islamitische gemeenschap, onder leiding van de verbannen Ayatollah Khomeini.

Iraanse Revolutie

Protesten in Teheran in 1979, Wikimedia Commons

De Shah zag zijn positie steeds meer bedreigd worden en greep hardhandig in. Demonstraties werden neergeslagen en in november 1978 installeerde hij een militaire regering om de macht in handen te houden. De revolutie bleek echter niet meer te stoppen.  Op 16 januari 1979 ging de Shah ‘op vakantie’, maar keerde nooit meer terug. Op 1 februari keerde Khomeini vanuit Parijs terug naar Teheran, de hoofdstad van Iran, waarna de regering van de Shah op 11 februari definitief viel. Op 1 april 1979 werd na een referendum de Islamitische Republiek van Iran uitgeroepen. De tijdelijke regering onder leiding van Mehdi Bazargan stelde een grondwet op waarin Khomeini het officiële staatshoofd zou worden en de president het hoofd van de regering werd.

Eerste presidentsverkiezingen in 1980

Er werden verkiezingen uitgeschreven voor 25 januari 1980, waarin Abulhassan Banisadr met ruim 75 procent van de stemmen tot eerste president van Iran werd gekozen. Ayatollah Khomeini had in de grondwet vastgelegd dat hij de president kon ontslaan, waardoor hij feitelijk alle macht zelf behield. Banisadr had onenigheid met invloedrijke geestelijken, waaronder de latere president en Ayatollah Ali Khamenei. Toen Irak in september 1980 Iran binnenviel stelde Banisadr dat de kwakkelende economie en de ineffectiviteit van de regering grotere gevaren vormden dan de invasie van Irak. Toen Banisadr ook de gijzeling van Amerikaanse diplomaten bekritiseerde, startte de regering op 21 juni 1981 een afzettingsprocedure. De volgende dag liet Khomeini Banisadr op pakken op verdenking van verraad en samenzwering.

Presidentsverkiezingen na 1981

Mohammed Ali Rajai werd gekozen tot opvolger, maar was slechts 28 dagen president, omdat hij op 30 augustus 1981 om het leven kwam bij een bomaanslag. De eerste president die zijn termijn van vier jaar voltooide was Ali Khamenei. In 1985 werd hij bovendien herkozen, waardoor hij als president diende van oktober 1981 tot augustus 1989. Na de dood van Ayatollah Khomeini werd Khamenei verkozen tot nieuwe Ayatollah. Als Ayatollah heeft hij nog steeds de macht in Iran in handen. Hij kan de president ontslaan, waardoor een president zonder steun van Khamenei kansloos is. Door de maximale ambtstermijn van twee keer vier jaar kan de huidige president Mahmoud Ahmadinejad niet herkozen worden. In de verkiezingen van juni 2013 zijn zes kandidaten, die eerst goedgekeurd worden door een islamitische commissie. In hoeverre de verkiezingen eerlijk verlopen blijft giswerk, zeker na de massale protesten wegens vermeende verkiezingsfraude in 2009.