Ellert en Brammert: de rovende reuzen van Drenthe

Aan bijna elke historische plaats in Nederland valt een sage te verbinden, zo ook aan het Drentse Schoonoord. Het roversverhaal van de reuzen Ellert en Brammert wordt gelokaliseerd in de omgeving van het dorp Schoonoord. Het Ellertsveld en de Brammershoop danken hun naam aan het bekendste Drentse volksverhaal. Waar komen Ellert en Brammert vandaan en waarom worden ze gelokaliseerd in de Drentse velden?

De sage van Ellert en Brammert

De sage bestaat niet alleen in Drenthe, een soortgelijk verhaal wordt in meerdere delen van de wereld verteld. Maar alleen in Drenthe staan de twee reuzen bekend onder de naam Ellert en Brammert. Van het verhaal over de twee rovende reuzen bestaan verschillende versies, het verhaal wordt immers al honderden jaren mondeling doorgegeven. In grote lijnen verloopt de bekendste versie van het verhaal als volgt: Twee rovers, een vader en zoon respectievelijk genaamd Ellert en Brammert, zouden tijdenlang de grote velden tussen Scharloo en Sweel onveilig gemaakt hebben. Ze spanden touwen met belletjes over de velden waardoor zij gewaarschuwd werden als een reiziger de weg passeerde. Vervolgens sleepten zij de ongelukkige reiziger naar hun grot (rovershol) beroofden hem van zijn bezittingen en vermoordden hem. Op een dag ontvoerden ze ook een dorpsmeisje. Het meisje, meestal bekend onder de naam Marieke, werd naar het rovershol gebracht en niet gedood. Ze moest als huishoudster voor de twee rovers werken. Na zeven jaar zag Marieke haar kans schoon en sneed in de afwezigheid van de zoon de keel van de vader door. Zodoende kon zij vluchten en werden de gruweldaden van de rovers bekend. In een andere latere versie van het verhaal loopt het einde iets anders af. Marieke vroeg de rovers of zij eenmaal naar de kerk toe mag, ze kreeg toestemming met de voorwaarde dat ze niets mag vertellen of de rovers en hun verblijfsplaats. Na de kerkdienst vertelde Marieke toch haar verhaal aan de priester. Ze leidt de priester en dorpsgenoten naar de grot waarna zij de rovers grijpen en het meisje bevrijden.

Annales Drenthiae

De oudst bekende versie van het verhaal werd in 1660 opgeschreven door de Duits-Nederlandse predikant en historicus Johan Picardt. In zijn Annales Drenthiae, het eerste geschiedenisboek over Drenthe, verhaalde Picardt over ‘’die twee vermaerde Moordenaars ghenaemt Ellert en Brammer''. In deze versie van het verhaal waren Ellert en Brammert nog ‘gewoon’ mensen, maar in de Annales Drenthiae kwamen wel reuzen voor. De vader van de Drentse geschiedschrijving nam het namelijk niet zo nauw met de werkelijkheid, naast reuzen werd ook het bestaan van spoken, heksen en de duivel verdedigd. De megalithische steenhopen waren volgens Picardt gebouwd door de huynen, oftewel reuzen. De hunebedden danken zodoende hun naam aan de huynen. In de vroegste versies van het verhaal stonden Ellert en Brammert bekend als rovers, maar in de loop van de negentiende eeuw werden ze steeds vaker aangehaald als reuzen. In het begin van de twintigste eeuw zijn er nog felle discussies geweest tussen liefhebbers van volksverhalen over de vraag of Ellert en Brammert nu gezien moeten worden als reuzen of rovers. Uiteindelijk is het verhaal van de rovers als reuzen dominant geworden, waarschijnlijk sprak deze versie bij de meeste mensen tot de verbeelding.

Verklaringen voor het onbekende

De sage van Ellert en Brammert heeft verschillende verklarende en waarschuwende elementen in zich. In de sage gooit een van de rovers een bijl in een deur, hiermee wordt het stiepelteken verklaard wat zo typerend is voor boerderijen in het oosten van het land. Het stiepelteken is een versiering aangebracht op de stiepel, dit is een balk die dient als sluitstijl voor dubbele deuren. Het dorpje Ortelveen, waar een deel van de sage zich afspeelt, heeft echt bestaan. Het dorpje werd tijdens de Tachtigjarige Oorlog verwoest. Maar in het verhaal wordt verteld dat Brammert, uit wraak voor de dood van zijn vader, het dorpje onder het zand blies en het hierdoor verdween Hiernaast vermoeden sage experts van het Meertens Instituut dat het Ellertsveld en Brammershoop, twee plaatsen in het Drentse landschap, al voor de sage zo genoemd werden. Deze geografische namen kunnen juist een aanleiding zijn geweest om het verhaal over de rovers Ellert en Brammert te verzinnen. Hiernaast waarschuwt het verhaal argeloze reizigers en kinderen om niet zomaar alleen over het veld of buiten het dorp te lopen. Hier kon het namelijk gevaarlijk worden, met rovers en reuzen op de loer.