Geschiedenis Concertgebouworkest

Bernard Haitink, de 85-jarige dirigent van het Concertgebouworkest, neemt afscheid van zijn functie. Haitink was 28 jaar chef-dirigent van het orkest, maar stapt op na een conflict met de directie. Het conflict betrof de viering van het 125-jarige bestaan van het Concertgebouw in Amsterdam. Het orkest zelf bestaat net zo lang.

Ontstaan Concertgebouw en – orkest

In 1881 kwamen de eerste plannen op tafel om de Parkzaal, het centrum van het Amsterdamse concertleven, te vervangen. In 1882 werd de oprichtingsakte getekend. De bouw liep veel vertraging op, maar op 11 april 1888 was de opening van het Concertgebouw een feit. Verschillende koren en andere ensembles traden tijdens de feestelijke opening op.

Datzelfde jaar werd het Concertgebouworkest opgericht, een symfonieorkest met als thuisbasis het Concertgebouw. Op 3 november 1888 trad het orkest voor het eerst op en stond onder leiding van dirigent Willem Kes. Het orkest bestond uit 120 man en die dag werden onder meer symfonieën van Beethoven en Brahms ten gehore gebracht.

Concertgebouworkest een begrip

Grote naamsbekendheid verwierf het orkest onder leiding van chef-dirigent Willem Mengelberg. Hij kreeg in 1895 de leiding en startte in 1899 de traditie om op Palmzondag de Matthäuspassion op te voeren.

In 1903 reisde de beroemde componist en dirigent Gustav Mahler naar Amsterdam om met het orkest zijn eigen muziek ten gehore te brengen. Dit deed hij in de jaren erna meerdere malen, waardoor de voorliefde van het orkest voor de muziek van Mahler een feit was. Zo werd in 1920 werd het eerste Mahlerfeest gevierd door het orkest. 

Tijdens de vijftig jaar dat Mengelberg chef-dirigent was leidden -naast Mahler-  meerdere buitenlandse dirigenten het orkest als eerste-dirigent  zoals Pierre Monteux en Bruno Walter.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog maakte het orkest een moeilijke tijd door: zeventien Joodse orkestleden werden in 1942 onder druk van de Duitsers ontslagen. Drie van hen overleefden de oorlog niet. Na de oorlog werd chef-dirigent Mengelberg geschorst: hij zou zich tijdens de oorlog te pro-Duits hebben opgesteld. In 1951 stierf hij in zijn buitenhuis in Zwitserland.

Concertgebouworkest eind twintigste eeuw

In 1945 werd Eduard van Beinum de nieuwe chef-dirigent. Hij introduceerde symfonieën van onder meer Bruckner. Ook maakte hij met het orkest de eerste tournee door de VS, wat voor meer naamsbekendheid zorgde. Van Beinum stierf in 1959 tijdens een repetitie in het Concertgebouw.

Hij werd opgevolgd door twee chef-dirigenten: Bernard van Haitink en Eugen Jochem. In 1961 maakten zij het met orkest opnieuw een tour door de VS en het jaar daarop, tijdens het 75-jarige bestaan, een tour door Japan. Vanaf 1963 was Haitink de enige chef-dirigent. Begin jaren ’80 ging het echter slecht met het orkest. Door een gebrek aan subsidies stonden meerdere muzikanten op het punt hun baan verliezen. Haitink dreigde met vertrek als de plannen door gingen. De subsidie werd uiteindelijk niet gekort en Haitink bleef tot 1988 chef-dirigent. De relatie tussen hem en de directie was echter al verslechterd en hij verliet het orkest op slechte voet met de directieleden.

In 1988 bestond het orkest een eeuw en kreeg deze het predicaat ‘Koninklijk’ toegekend door koningin Beatrix. Tegenwoordig is koningin Maxima beschermvrouw van het orkest. In 1988 werd Ricardo Chailly de nieuwe chef-dirigent en hij werd in 2004 opgevolgd door Mariss Jansons. Het orkest wordt gerekend tot één van de beste orkesten ter wereld en geeft jaarlijks ongeveer tachtig optredens in het Concertgebouw. Zo’n veertig optredens per jaar vinden in het buitenland plaats.

Haitink en de directie

Bernard Haitink verliet het orkest in 1988 met een pijnlijk afscheid. De band met de directie werd gelukkig hersteld en vanaf 1999 was Haintink regelmatig actief als eredirigent voor het Koninklijk Concertgebouworkest.

Haitink is nu weer in een conflict beland met de directie. Dit keer betreft het de viering van het 125-jarige bestaan van het Concertgebouw- en orkest. Naar zijn eigen zeggen is hij tijdens de viering, die vorig jaar plaatsvond, totaal genegeerd. Hoewel Haitink volgend seizoen wel in actie komt in het Concertgebouw, zal dit niet met het beroemde Koninklijk Concertgebouworkest zijn, maar met het Radio Filharmonisch Orkest.