Geschiedenis technologische ontwikkeling van schaatssport

De Nederlandse schaatsploeg brak op de Olympische Spelen van 2014 alle records. Voor de Amerikaanse schaatsers was Sotsji tot echter één grote teleurstelling. De tegenvallende resultaten zijn volgens de Amerikaanse coaches te wijten aan het nieuwe hightech-schaatspak waarin de sporters rijden. Ondanks dat schaatsen een traditionele sport is, zijn de prestaties door de jaren heen sterk beïnvloed door de technologie.

Eerste wereldrecord op 10 kilometer

De Internationale Schaatsunie (ISU) wordt in 1892 in Scheveningen opgericht. Vanaf dat moment krijgt de schaatssport een georganiseerd karakter, worden de wedstrijden verreden op 400-meter banen en worden records geregistreerd.

Het huidige wereldrecord op de 10 kilometer staat op naam van Ted-Jan Bloemen. In 2015 volbracht hij in een tijd van 12.36,30 de 25 rondjes. Het eerste wereldrecord stamt uit 1893 en werd behaald door Oskar Fredriksen. De Noor schaatste de afstand in 20.21.40. Een fikse tijdswinst is in 120 jaar geboekt door het vele professionele trainen en wellicht ook door het fysiek sterker worden van de mens. Toch is een groot deel van de tijdwinst te danken aan technologische ontwikkelingen.

Introductie van de noren

In 1875 werd de Friese doorloper geïntroduceerd. De houten schaats kreeg echter al snel concurrentie van een vaste schoen waaronder ijzers waren bevestigd. Nederlander Gerard Maarse reed in 1954 echter voor het eerst een wedstrijd op noren. Bij deze schaatsen zijn de ijzers in een holle buis onder de schoen gelast en door deze innovatie bleef Maarse zijn tegenstanders ver voor.

Kunstijsbanen

Op de Olympische Winterspelen van 1960 in de Amerikaanse plaats Squaw Valley werd voor het eerst geschaatst op kunstmatig aangelegd ijs. Door de opkomst van kunstbanen kon er het hele jaar door worden getraind. In 1986 werd een volgende stap in de ontwikkeling van ijsbanen gezet. Het Sportforum in Berlijn, Thialf in Heerenveen en het Vikingskipet in het Noorse Hamar waren de eerste overdekte kunstijsbanen ter wereld. Tijdens wedstrijden hadden schaatsers niet langer last van wind en neerslag, wel regende het door deze ontwikkeling nieuwe records.

Geschiedenis klapschaats

De grootste schaatsrevolutie is de klapschaats. Vanaf 1978 werkte Gerrit Jan van Ingen Schenau van de Vrije Universiteit van Amsterdam aan een onderzoek waaruit de klapschaats zou ontstaan. In 1985 werden er in het geheim experimenten met de nieuwe schaats gedaan op de Jaap Edenbaan in Amsterdam. Door het klapmechanisme kan een schaatser vollediger afzetten want er is langer contact met het ijs. Door de nieuwe hefboom worden alle beenspieren efficiënter benut waardoor de schaatser harder rijdt.

Langzaam kreeg de pers aandacht voor de historische uitvinding, maar pas in 1997 kwam het voor de klapschaats tot een doorbraak in de praktijk. Tonny de Jong werd Europees Kampioen op de klapschaats. Op de Spelen van Nagano in 1998 verbeterde Gianni Romme het wereldrecord op de 10 kilometer met vijftien seconden. Gerrit Jan van Ingen Schenau overleed dat jaar. In de laatste twee jaar van zijn leven was hij verantwoordelijk voor 46 nieuwe wereldrecords.

Aërodynamische pakken

Hoewel er al decennia lang werd gewerkt aan steeds betere schaatsen, reden professionele schaatsers tot de jaren ’70 hun rondjes in wijde broeken, dikke jassen en droegen zij mutsen en handschoenen tegen de kou. De ontwikkeling van de aërodynamische pakken begon in dezelfde periode.

De Zwitser Frans Krienbühl was de eerste die in een strak pak schaatste. In 1974 viel hoongelach hem ten deel toen hij aan de start verscheen met een muts die aan zijn strakke pak vastgemaakt zat. Wie het laatst lacht, lacht het best, moet Krienbühl hebben gedacht. In zijn nieuwe outfit reed hij dertig seconden van zijn persoonlijk record af.

Doordat de wedstrijden zich naar overdekte hallen verplaatsten was het voor de schaatsers niet langer noodzakelijk om warm gekleed te zijn. Er werd geëxperimenteerd met allerlei materialen om de schaatspakken zo snel mogelijk te maken. Op de Spelen van 1998 plaatsten veel schaatsers strips op hun voorhoofd waardoor zij minder luchtweerstand hadden. In 2002 werden de Flashpakken geïntroduceerd. Door de stof van dit pak wordt de lucht turbulent waardoor de luchtweerstand afneemt.

Huidige stand van de schaatswetenschap

De ontwikkeling van de schaatssport is nog niet gestopt, maar niet elke innovatie leidt tot succes. Het nieuwe schaatspak dat de Amerikanen in Sotsji gebruikten had een opening aan de achterkant, waardoor er lucht in het pak lijkt te komen. De 1.000 meter werd een deceptie voor titelfavoriet Shani Davis. De Amerikaanse dames eindigden op die afstand tevens op plaatsen ver van het podium, terwijl de strijd om goud vooraf een uitgemaakte zaak leek. De coaches besloten na deze blamage dat de Amerikanen niet langer in het nieuwe pak op de baan zullen verschijnen. 

Voor de Olympische spelen van 2018 hadden de schaatspakken geen grote technische veranderingen, maar uiteraard zijn er allerlei kleine veranderingen doorgevoerd, zodat de pakken weer een beetje beter zijn. 

Afbeelding:

Ruth Schleiermacher (Oost-Duitsland, links) en Lyudmila Titova (Sovjet-Unie, rechts) in actie op de 1000 meter in oude schaatspakken. Via www.nationaalarchief.nl