Geschiedenis van de kerstbal

Ze zijn er in alle soorten, kleuren en maten, de één nog mooier dan de ander. Vaak liggen ze het hele jaar te verstoffen in een doos verstopt op zolder, in de kelder of in het opberghok. Maar als kerst weer voor de deur staat en de kerstboom weer opgetuigd moet worden, komen ze allemaal weer tevoorschijn: kerstballen. Maar waarom hangen we ze eigenlijk op?

Hoe de kerstbal precies is ontstaan, is onduidelijk. Er zijn wel een aantal aanwijzingen die doen vermoeden dat kerstballen voortkomen uit veel verschillende oude tradities en symboliek.

Weinachtsapfels

Eén aanwijzing leidt naar voorchristelijke tradities. Voor oude Egyptenaren, Chinezen en Hebreeën stonden groenblijvende bomen (sparren en dennenbomen), kransen en slingers symbool voor het eeuwige leven. Boomverering was gebruikelijk onder heidense Europeanen en bleef bestaan, zelfs na de bekering tot het christendom. Zo was het een Scandinavische gewoonte om het huis te versieren en een joelboom te plaatsen tijdens de midwintervakantie. 

De originele kerstboom is echter naar alle waarschijnlijkheid ontstaan in het westen van Duitsland. In de zestiende eeuw hingen ze daar op 24 december appels in een spar, om de ‘paradijsboom’ van Adam en Eva te symboliseren. In de 18de eeuw werd de gewoonte door Duitse aanhangers van Luther verspreid door Europa en werden er ook andere ornamenten in de boom gehangen, zoals wafels, koekjes en kaarsen. Het duurde nog een eeuw voordat de kerstboom geworteld was in de Duitse traditie. De Duitse Weihnachtsapfel zou in de negentiende en vroeg in de 20ste eeuw ook veel in Noord-Duitsland gebruikt worden.

Heksenballen

Eén van de andere aanwijzingen stoelt op de oude geloofsovertuiging dat je kwade geesten en heksen kon afweren door glinsterende voorwerpen op te hangen. Daardoor hingen veel mensen in Engeland in de 18de eeuw glimmende, koperen bollen op, zogenaamde heksenballen. Zij geloofden dat de vervormde weerspiegeling in de ballen heksen en kwade geesten zouden afschrikken. Sommigen dachten ook dat de mysterieuze verbuiging van het licht boze krachten zou verdrijven. Zodra een heks of boze geest de bal aanraakte, werd hij of zij gevangen in de heksenbal. Daarom werden de ballen opgehangen voor het raam, zodat het kwaad buiten de deur zou blijven. Met de geleidelijke afname van het bijgeloof in de negentiende eeuw werden deze heksenballen steeds vaker gebruikt als decoratie. Het is dus goed mogelijk dat de moderne kerstballen zijn afgeleid van de heksenballen die Oost-Europese glazenblazers maakten in de 18de eeuw.

Uitvinding glazen kerstbal

Later begonnen mensen glazen ornamenten in hun boom te hangen. Sommigen zeggen dat Hans Greiner, een glasblazer uit het oosten van Duitsland, hier de bedenker van is. Het is niet duidelijk wanneer hij precies geleefd heeft, maar waarschijnlijk in de zestiende- of negentiende eeuw. Het verhaal gaat dat hij geen weihnachtsapfels kon veroorloven om zijn boom te versieren, dus zou hij hebben besloten ze zelf van glas te maken. Anderen die de glazen appels zagen, zouden ze ook besteld hebben. 

In de 19de eeuw werd het ophangen van kerstornamenten populair door de Britse koningin Victoria, die met haar Duitse man de traditie voortzette. De kerstballentraditie waaide over naar Noord-Amerika door Duitse en Engelse immigratie. De kerstbal werd een internationale trend, waarmee een massaproductie op gang kwam. Sinds de 20e eeuw wordt glas steeds vaker vervangen door plastic.

Meer lezen over kerst? In ons kerstdossier lees je alles over de geschiedenis van kerstmis.