Penthesilea Painter (User:Bibi Saint-Pol, own work, 2007-05-31) [Public domain], via Wikimedia Commons

Geschiedenis van de rijkunst

Als statussymbool, reisdier, lastdier en militair wapen was het paard duizenden jaren een essentiële component van het menselijk leven. Tegenwoordig dienen ze vooral als huisdieren en rijdieren, bijvoorbeeld in de paardensport. Een korte geschiedenis van de rijkunst.

Eerste tamme paarden

Wanneer paarden voor het eerst getemd werden is niet duidelijk. Wellicht slaagden volkeren uit Mongolië of China hier als eerste in, misschien hadden stammen in de steppes boven de Zwarte Zee zo’n 6000 jaar geleden de primeur. In ieder geval was het grote nut ervan al snel duidelijk. Zowel bij de reizen van nomaden als bij het bewerken van het land kwamen ze van pas. Daarnaast bewezen ze al snel hun nut bij oorlogsvoering.

Paarden bij de Grieken en Romeinen

De Grieken en Romeinen hadden een sterke voorkeur voor infanterie. De adel ging vaak ten paard richting het slagveld om daar af te stijgen voor de strijd. Een paard gold dan ook vooral als statussymbool; de meeste mensen konden zich dit niet veroorloven. Alexander de Grote en zijn vader bewezen met hun campagnes het belang van goede cavalerie in tijden van oorlog. De bereden elite (hetairoi) van het Macedonische leger nam een doorslaggevende rol in bij het verslaan van het Perzische rijk. De Romeinen maakten vooral gebruik van bondgenoten bij het rekruteren van hun cavalerie-eenheden. Enkele pijnlijke nederlagen tegen Hannibal (Cannae) en de Parthen (Carrhae) lieten zien dat men aan infanterie alleen niet genoeg had.

Middeleeuwse ridders te paard

Hoewel de oudheid vele vaardige ruiters kende, nam het belang van cavalerie toe in de middeleeuwen. De stijgbeugel bereikte West-Europa rond de achtste eeuw en zorgde ervoor dat ruiters veel meer kracht konden zetten. Als gevolg was het veel makkelijker een frontale aanval uit te voeren zonder van het paard te vallen. Volgens historicus Lynn White was de dominantie van cavalerie in dit tijdperk zelfs verantwoordelijk voor het feodale systeem in Europa. Deze theorie is veel bekritiseerd en ook bij de dominantie van cavalerie zijn vraagtekens te zetten. Hoewel de ruiterij een onmisbaar onderdeel was in de meeste oorlogen, bestond het grootste gedeelte van een leger nog altijd uit voetsoldaten. Mits goed getraind en bewapend, waren zij ruiters dikwijls de baas.

Afname belang ruiterij

Het idee van de middeleeuwse oorlogsvoering als nobele ridders die met elkaar duelleerden in heldhaftige man-tegen-man gevechten is dus grotendeels een fabel. Dit gebeurde voornamelijk in toernooien. Deze toernooien onderstreepten wel twee andere aspecten van de rijkunst, namelijk de sociale klasse van de deelnemers en het gebruik van paarden in de sport. Het belang van paarden in het leger nam langzamerhand af in afgelopen vijfhonderd jaar, hoewel Polen nog een indrukwekkende cavalerie had ten tijde van de Tweede Wereldoorlog (die overigens geen schijn van kans maakte). De paardensport is echter nog altijd springlevend.

Dressuur, springsport en paarden-accessoires.

In de afgelopen eeuwen is veel vooruitgang geboekt in de technieken en hulpmiddelen. Toenemende aandacht voor dierenwelzijn leidde tot accessoires variërend van beenbeschermers tot dekens en van vliegenspray tot scheerapparaten (zie bijvoorbeeld Minihorseshop.nl). Zo is het voor zowel paard als ruiter steeds comfortabeler geworden om bijvoorbeeld de dressuur of springsport te beoefenen.

Bronnen:

Curta, F. en R. Kovalev (2008) “The” Other Europe in the Middle Ages: Avars, Bulgars, Khazars and Cumans ; [papers ... Presented in the Three Special Sessions at the 40th and 42nd Editions of the International Congress on Medieval Studies Held at Kalamazzo in 2005 and 2007] (Brill)
De Vries, K. en R.D. Smith (2007) Medieval Weapons: An Illustrated History of Their Impact (ABC-CLIO)
Parker, G. (ed.) The Cambridge Illustrated History of Warfare (Cambridge University Press)
White, L. (1966) Medieval Technology and Social Change (Oxford University Press)
http://paardenkennisbank.nl