Gevaar voor nieuwe tsunami in Europa
In de Europese wateren is gisteren de eerste test gehouden met een bestaand waarschuwingssysteem voor tsunami's, meldt de NOS. Het systeem meldt direct wanneer er vloedgolven ontstaan in de Middellandse Zee, het noordoosten van de Atlantische Oceaan en de aangrenzende zeeën. Want ook landen in Europa hebben in de geschiedenis kennis gemaakt met de verwoestende kracht van de zee, zoals in Portugal in 1755.
Op 1 november 1755 om 9:40 uur schudde de aarde in de Portugese hoofdstad Lissabon. De aardbeving duurde bijna zes minuten en had waarschijnlijk een kracht van 8.7 tot 9 op de Schaal van Richter. Een zogenaamde 'Big One' die volgens de statistieken slechts eens in de tweeduizend jaar voorkomt. Het epicentrum lag 200 kilometer ten zuidwesten van Portugal in de Atlantische Oceaan. De beving richtte ook grote schade aan in de Algarve en was voelbaar in heel Europa en Noord-Afrika.
Ook in Nederland werden schommelende bewegingen gemeld in rivieren, meren, vijvers en grachten. In de kerken slingerden de lampen. Op deze rampzalige ochtend in Lissabon zaten de kerken vol vanwege Allerheiligen. Veel kerken stortten geheel of gedeeltelijk in en bedolven duizenden kerkgangers. In de straten van de stad verschenen enorme kloven, sommigen wel vijf meter breed, die alles en iedereen opslokten. Overal in de stad braken branden uit. Duizenden mensen vluchtten de stad uit, richting de haven en de zee.
Vloedgolf
Daar waren ze getuige van een vreemd fenomeen: het water trok zich terug. Het kwam zo laag te staan dat zelfs oude scheepswrakken en andere rommel op de bodem zichtbaar werd. Weinigen beseften dat deze vreemde gebeurtenis de voorbode was van een nieuwe ramp die stond te gebeuren. Kilometers buiten de kust bouwde een monsterlijke vloedgolf zich op, en raasde met enorme snelheid op de kust af. Minder dan een uur na de aardbeving trof de vloedgolf de stad en spoelde over de haven en de binnenstad, tot ver op de rivier de Taag. De grote golf werd gevolgd door nog eens twee kleinere vloedgolven. Behalve Portugal werden ook Noord Afrika, Martinique en Barbados getroffen door vloedgolven, die wel twintig meter hoog waren. In Engeland en Ierland braken golven van 3 meter hoogte op de kust.
Tienduizenden doden en een stad in puin
De aardbeving, de vloedgolf, en de branden die de stad nog dagenlang teisterden, eisten een zware tol. Geschat wordt dat het aantal doden opliep tot wel honderdduizend. Velen werden bedolven, anderen verdronken, en het ziekenhuis van de stad brandde volledig uit, met eveneens honderden doden tot gevolg. De stad lag grotendeels in puin. Meer dan 85% van de gebouwen was vernield of zwaar beschadigd, inclusief kerken en de Koninklijke bibliotheek. Ook honderden kunstwerken gingen verloren.
Wetenschap en theologie
De ramp had een enorme impact op Europa. Velen beschouwden de ramp van 1755 als een straf van God, een nieuwe Zondvloed. Er volgden dan ook vele theologische debatten over hoe dit mogelijk was. De ramp had ook invloed op filosofen als Voltaire en Leibniz, die zich afvroegen hoe ze met de willekeur van de dood en van rampen moesten omgaan. Immanuel Kant probeerde de aardbeving ook te verklaren, maar niet vanuit de theologische kant, maar vanuit de wetenschap. Dezelfde wetenschap die zich stortte op de beschrijving van de werkelijke gebeurtenissen van de ramp: de tijdsduur, het aantal naschokken, en het gedrag van de aarde, het water en de dieren. Daarmee werden de eerste stappen gezet op het vakgebied van de seismologie.
Herhaling ramp
Ook tegenwoordig hebben Portugal en de rest van Zuid Europa nog te maken met aardbevingen. Een herhaling van de ramp van 1755 is niet ondenkbaar. Naar aanleiding van de ramp in Azië in 2004 heeft ook Europa ernst gemaakt met een waarschuwingssysteem voor vloedgolven. Het systeem is gisteren getest. Precies volgens plan kregen de 31 aangesloten landen, waaronder Nederland, een testwaarschuwing via de fax, e-mail en telefoon.
