Griekse gelukszoekers: drie filosofische stromingen uit de Oudheid

Geluk is nogal een subjectieve ervaring en het zal dan ook geen verbazing wekken dat de zoektocht ernaar in de loop der eeuwen op ontelbare manieren is ingevuld. Vandaag een aantal Hellenistische filosofische scholen die ook in latere eeuwen invloedrijk bleven.

Epicurus en het epicurisme

‘Vriend, rust even. Het belangrijkste doel is geluk.’ Deze inscriptie was te vinden bij het huis van Epicurus, de grondlegger van het epicurisme. De Griekse filosoof combineerde ideeën van de pre-socraten met de ethiek van Socrates en het atomisme van Democritus. Centraal stond het nastreven van geluk, niet door genot na te jagen, maar door pijn, angst en sterke verlangens zoveel mogelijk uit te bannen. De dood hoefde men niet te vrezen aangezien het lichaam na de dood niet meer in staat was pijn te voelen. Daarnaast diende volgelingen machtsfuncties te vermijden en tevreden te zijn met alleen de basisbehoeften en het trainen van de geest. Pijn werd draaglijk door te denken aan geluk, volgens de epicuristen.

Diogenes en het cynisme

Het vermijden van een band met wereldlijke bezittingen was tevens een hoofddoel van de cynici (letterlijk: honden). De bekendste volgeling - en tevens boegbeeld van de stroming - was Diogenes. Hij leefde in een ton in de straten van Athene, waar hij bedelde en ‘onderwees’. Afgezien van het feit dat hij in het openbaar masturbeerde, is hij vooral bekend van zijn (mogelijk fictionele) ontmoeting met Alexander de Grote. Toen de generaal aan Diogenes vroeg wat hij voor hem kon doen, zou de filosoof geantwoord hebben dat hij graag had dat Alexander een stap opzij deed en zo uit zijn zon ging. Cynici streefden naar een deugdzaam leven. In hun ogen bestond dat uit zo dicht mogelijk bij de natuur blijven en het verwerpen van bijna alle sociale conventies. Tegenwoordig associëren we het vooral met een negatief mens- en wereldbeeld.

Zeno en het stoïcisme

Het stoïcisme leeft voornamelijk voort in het bijvoeglijk naamwoord stoïcijns (onbewogen) en nauwelijks nog als filosofie. De stichter van de school was Zeno van Citium, die rond 300 v.Chr. in Athene zijn ideeën aan de man bracht. De stroming is enigszins vergelijkbaar met het cynisme, waar Zeno zelf in eerste instantie een aanhanger van was. Een belangrijke onderdeel van de filosofie is het bestuderen van de logica, de ethiek, en de natuurlijke wereld. Publieke functies en conventies hoeven niet per se vermeden te worden, maar de stroming heeft dezelfde focus op een sober, eenvoudig leven en het vermijden van verlangens. Een bekende volgeling was de Romeinse keizer Marcus Aurelius.

Bronnen:

Bakalis, Nikolaos, (2005) Handbook of Greek Philosophy: From Thales to the Stoics. Analysis and Fragments (Trafford Publishing)
Stuttard, D. (2015) De Griekse Oudheid in vijftig levens (vertaling Henk Hardeman en Littera Scripta) (Uitgeverij Omniboek)