Herman Boerhaave, de 'Nederlandse Hippocrates'

Herman(us) Boerhaave (1668-1738) was een Nederlands arts, botanist en chemicus. Hij legde sterk de nadruk op een kwantitatieve aanpak in medisch onderzoek. Ook gaf hij de voorkeur aan het zelf doen van onderzoek zoals het bestuderen en diagnosticeren van patiënten aan huis. Hij was tot in China bekend en inspireerde de oprichting van nieuwe medische klinieken en eclectisch onderzoek.

Eigenlijk had Boerhaave dominee moeten worden, naar de wil van zijn al vroeg overleden vader. Hij studeerde filosofie, theologie en wiskunde in Leiden en viel in zijn promotieschrift de stellingen van Epicurus, Hobbes en Spinoza aan. Wat geloof betreft was hij in zeker zin conservatief en devoot; hij vond Hobbes en Spinoza verstoorders van de christelijke eenheid en gaf de voorkeur aan de eenvoud van de vroege Kerkvaders. Volgens tijdgenoot Samuel Johnson werd Boerhaave op een later moment in zijn leven onterecht in verband gebracht met de ideeën van Spinoza, waarmee de kans op een carrière in de geestelijkheid verkeken was.

Boerhaave bewondert Hippocrates

Wat betreft de geneeskunde was Boerhaave een volgeling van het werk van Hippocrates. Veel latere auteurs schreven zijn diens geschriften gedachteloos over en voegden niets nieuws toe. Net als Hippocrates hechtte Boerhaave veel waarde aan het onderzoeken van patiënten en op basis daarvan tot een diagnose komen. Dit hield ook in dat in onzekere gevallen niet nodeloos gespeculeerd werd maar dat de onzekerheid werd benoemd en onderzocht. In deze studies moesten ook elementen uit scheikunde en mechanica gebruikt worden om het menselijk lichaam beter te begrijpen.

Methode en vondsten

Zelf was Boerhaave de eerst die het stofje ureum van urine scheidde. Hij propageerde het gebruik van thermometers voor metingen en was voorstander van obductie na het overlijden; dit zou helpen de oorzaken en symptomen van ziektes beter te doorgronden. Bij een patiënt ontdekte Boerhaave een scheur in de slokdarm als gevolg van hevig braken – deze aandoening staat bekend als het Boerhaave syndroom.

Wereldwijde bekendheid

Boerhaave genoot wereldwijde bekendheid – zo is er het bekende verhaal over de Chinese ambtenaar die een envelop adresseert met ‘Boerhaave, Europa’. Hier moet echter wel bij aangetekend worden dat hij deze brief aan de Nederlandse consul meegaf. Zijn belangrijkste boeken, Institutiones Medicinae (1708) en Elementa Chemiae (1732), waren nog decennialang de meest gebruikte tekstboeken op het gebied van medicijnen en chemie. Boerhaave overleed na een lang sterfbed op 69-jarige leeftijd.