Oude kaart van de kolonie Essequibo, ver voor het conflict met Venezuela

Het grensconflict tussen Venezuela en Guyana, hoe zit het precies?

In december 2023 werd in Venezuela een referendum gehouden over de mogelijke annexatie van de grensregio Essequibo, daarin zou 95 procent van de uitgebrachte stemmen voor een annexatie van de regio zijn. Al sinds de 18de eeuw bestaat er discussie over Essequibo, volgens Venezuela hoort het bij hen, maar Guyana beschouwt het gebied als de zijne. Sinds 2015 laait het conflict opnieuw op. Hoe ontstond dit conflict?

Historie van Essequibo

Het conflict tussen Venezuela en Guyana over de regio Essequibo gaat terug naar de 17e eeuw, toen het gebied door de Nederlanders werd gekoloniseerd. Aanvankelijk werd het gebied Nova Zeelandia genoemd door de Zeeuwse kolonisten, maar al snel kwam de naam Essequibo in gebruik. De kolonie begon als een klein gehucht, maar zou door de jaren heen uitgroeien tot een forse kolonie met veel suikerrietplantages. Essequibo wisselde in de koloniale tijd vaak van eigenaar, zo werd het meerdere malen veroverd door de Engelsen en terugveroverd door de Nederlanders, en zelfs de Fransen waren korte tijd de baas in de regio. Uiteindelijk werd Essequibo in 1796 permanent veroverd door de Britten en werd het in 1831 samengevoegd met andere koloniën om Brits-Guiana te vormen. Venezuela, dat in 1811 onafhankelijk was geworden van Spanje, maakte echter aanspraak op Essequibo als onderdeel van zijn grondgebied en was het niet eens met de grens die door de Britten was vastgesteld. In 1840 stuurde Venezuela een expeditie naar het gebied om het bij Venezuela in te lijven, maar werd tegengehouden door de Britten. In 1850 sloten Venezuela en Groot-Brittannië een verdrag waarin zij overeenkwamen geen verdere actie te ondernemen in het betwiste gebied, in afwachting van een vreedzame oplossing.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

Verdere escalatie

De vreedzame oplossing kwam er echter niet, en het conflict wakkerde opnieuw aan in de late 19e eeuw, toen er goud werd ontdekt in de regio. In 1887 stelde Venezuela voor om de grens vast te stellen langs de zogenaamde Schomburgk-lijn, die door Britse ontdekkingsreiziger Robert Schomburgk was getrokken en die een groot deel van Essequibo aan Venezuela toekende. De Britten weigerden dit voorstel echter en bleven de hele regio claimen. In 1895 vroeg Venezuela de Verenigde Staten om hulp bij het bemiddelen van het geschil, op grond van de Monroe-doctrine.

Deze doctrine hield in dat elke Europese inmenging in de Amerika’s taboe was en zou kunnen leiden tot een interventie van de Verenigde Staten. De Verenigde Staten stelden voor om het conflict op te lossen door middel van een arbitragecommissie, en dreigden de Britten de oorlog te verklaren als ze hier niet mee in zouden stemmen. De Britten gingen uiteindelijk akkoord en in 1897 werd de commissie ingesteld, bestaande uit twee Britse, twee Amerikaanse en een Russische rechter. In 1899 deed de commissie uitspraak en wees bijna het hele betwiste gebied toe aan de Britten, waarmee de grens werd vastgesteld die tot op de dag van vandaag door het huidige Guyana erkend wordt. Venezuela accepteerde de uitspraak aanvankelijk, maar beweerde later dat deze ongeldig was omdat de commissie vooringenomen zou zijn en onder druk gezet was door de Britten. Venezuela bleef daarom aanspraak maken op de regio en verbrak als gevolg van het conflict in 1902 de diplomatieke banden met Groot-Brittannië.

Toen Guyana in 1962 op weg was naar onafhankelijkheid van Groot-Brittannië, bracht Venezuela de kwestie opnieuw ter sprake bij de Verenigde Naties en eiste dat de grens opnieuw zou worden onderhandeld. In 1966 werd Guyana onafhankelijk en erfde het geschil. In 1970 sloten Venezuela en Guyana een protocol waarin zij de onderhandelingen voor twaalf jaar opschortten en overeenkwamen om samen te werken op economisch en sociaal gebied. In 1982 werd het protocol niet verlengd en werd de kwestie opnieuw opgerakeld. Venezuela en Guyana probeerden de kwestie op te lossen door middel van diplomatieke kanalen, met de hulp van de secretaris-generaal van de Verenigde Naties, maar zonder succes. Sindsdien sluimerde het conflict voort en staat Guyana bekend als ‘betwist gebied’.

Het betwiste gebied van Essequibo CC BY-SA 3.0 , via Wikimedia Commons

Het huidige conflict

Het huidige conflict tussen Venezuela en Guyana over de regio Essequibo is de laatste jaren verergerd door de ontdekking van grote olievoorraden in het gebied. Sinds 2015 heeft Guyana, met de steun van het Amerikaanse bedrijf ExxonMobil, verschillende olievelden ontdekt voor de kust van Essequibo, die naar schatting meer dan 8 miljard vaten olie bevatten. Guyana is van plan om zijn olieproductie op te voeren tot meer dan 1 miljoen vaten per dag in 2026, wat een enorme impuls zou betekenen voor de economie, die momenteel een van de armste van Zuid-Amerika is. Venezuela, dat lijdt onder een al jarenlange ernstige economische en politieke crisis, heeft echter geprobeerd om de olie-exploratie van Guyana te verstoren en te intimideren, door marine- en luchtmacht in te zetten om Guyanese schepen en vliegtuigen te onderscheppen. Venezuela heeft ook een decreet uitgevaardigd waarin het een nieuwe maritieme zone afbakent die het grootste deel van de wateren voor de kust van Guyana omvat. Guyana heeft deze acties veroordeeld als illegaal en provocerend, en heeft de internationale gemeenschap opgeroepen om zijn soevereiniteit en territoriale integriteit te steunen. De Verenigde Staten, die een belang hebben bij de olievoorraden in het gebied, hebben hun steun aan Guyana bevestigd en Venezuela gewaarschuwd om zich te onthouden van agressie.

In 2023 nam het conflict een nieuwe wending, nadat de bevolking van Venezuela in een referendum stemde over de mogelijke annexatie van Essequibo. Uit dat referendum bleek 95 procent van de stemmers aan te geven voor een annexatie te zijn, al wordt het opkomstpercentage van het referendum wel in twijfel getrokken. Of Venezuela daadwerkelijk een poging gaat doen om de regio te annexeren blijft onduidelijk. Ondertussen maken veel inwoners van Essequibo zich grote zorgen, zei hebben zelf geen stem gehad in dit referendum en volgens verschillende media wil de bevolking liever bij Guyana blijven. De Guyanese vicepremier zei onlangs echter dat hij denkt dat de Venezolaanse president Maduro het referendum vooral gebruikt om politiek te scoren en er geen rede voor paniek is. In 2024 zijn er namelijk verkiezingen in Venezuela.