Macht op zee: de Republiek en haar overzeese handelsposten en koloniën

De Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden was in de zeventiende eeuw dé dominante zeemacht van de wereld. Om de handel te doen groeien en eenvoudiger te maken, stichtte de Republiek over de hele wereld koloniën en handelsposten. In dit artikel lees je over enkele belangrijke handelsposten en koloniën van de Republiek en haar compagnieën.

Nederlands-Indië 

In 1498 hadden de Portugezen als eerste Europese macht Indië bereikt. Aldaar veroverden zij de stad Malakka en als gevolg van het Verdrag van Tordesillas (1494) kregen zij het alleenrecht op de handel in het gebied. In 1596 arriveerden de eerste vier Hollandse schepen in Indië, in naam van de Compagnie van Verre. In 1603 werd de eerste officiële VOC-vloot naar het Oosten gestuurd.

Machtscentrum Batavia

In eerste instantie raakte de VOC in conflict met de Portugezen, maar de handelsorganisatie wist de heersende macht te verslaan en stichtte een handelspost in Batavia. Vanuit daar verspreidde de VOC haar macht over verschillende Indische eilanden. De compagnie streefde naar alleenrecht op de handel en schuwde geen geweld om haar doel te bereiken.

Handel in specerijen

De VOC gebruikte Indië voornamelijk voor de handel in specerijen. Vanuit Indië handelden zij in ‘de grote vier’: kruidnagel, nootmuskaat, foelie en kaneel. Ook de handel in opium bleek lucratief. Na de opheffing van de VOC in 1798 kwamen de koloniën van de compagnie in handen van de Bataafse Republiek.

Nieuw-Nederland 

De West-Indische Compagnie stichtte in 1624 Nieuw-Nederland aan de rivier de Hudson. Het centrum van Nieuw-Nederland werd de stad Nieuw-Amsterdam, het huidige New York. Belangrijk in Nieuw-Nederland was de handel in bont en pelzen.

Nieuw-Amsterdam als handelscentrum

De eerste gouverneur van Nieuw-Nederland was Cornelis Jacobsz. May. Aan boord van zijn schip bevonden zich enkele families uit de Republiek, die zich in de nieuwe kolonie vestigden. In de stad bestond redelijke economische gelijkheid; als gevolg van de afwezigheid van gilden kon men over het algemeen het werk uitvoeren dat hij of zij wilde. Nieuw-Amsterdam groeide uit tot het centrum van de handel in Nieuw-Nederland en haar omgeving.

Nieuw-Amsterdam wordt New-York

Voortdurende spanningen tussen Engeland en de Republiek betekenden het einde van Nieuw-Amsterdam als Hollandse kolonie. Met de Vrede van Westminster van 1674 moest de Republiek haar kolonie afstaan aan Engeland. Deze vrede betekende voor de Republiek niet alleen maar verlies; in ruil voor Nieuw-Amsterdam nam Engeland afstand van haar kolonie Brits-Guyana (Guyana en Suriname) en kwam Suriname definitief in de handen van de Republiek.

Nederlandse Antillen

Eind vijftiende eeuw ‘ontdekten’ de Spanjaarden de eilandengroep die nu de Nederlandse Antillen vormt. De West-Indische Compagnie wist de eilanden te veroveren in 1634. Het eiland was nu in handen van aandeelhouders van de WIC. Deze compagnie gebruikte de eilanden voornamelijk voor de doorvoer van slaven. Vooral Curaçao had een gunstige ligging en werd volop gebruikt voor de handel van de WIC. De in Afrika gekochte slaven werden in eerste instantie naar Curacao gebracht, waar zij de tijd kregen om aan te sterken.

Succes en concurrentie

In de loop van de zeventiende eeuw groeide Curacao uit tot een van de welvarendste eilanden van het gebied. Engeland en Frankrijk werden steeds sterker in de Caribbean, wat zorgde voor verslechtering van de sterke handelspositie van Curacao. Het eiland bleek ongeschikt voor grootschalige landbouw, wat het eiland eveneens een zwakkere positie gaf. Na het faillissement van de WIC in 1791 werd het eiland een officiële kolonie van de Republiek.

Nederlands Guyana en Suriname

Reeds in 1613 probeerde de Republiek Suriname te veroveren. De eerste paar pogingen om het land in bezit te krijgen mislukten. Met de Vrede van Westminster (1674) kwam het land definitief in handen van de Republiek. Ook omliggende landen werden bezit van de Republiek; Suriname en de omliggende gekoloniseerde gebieden werden ‘Nederlands Guyana’ genoemd.

Cornelis van Aerssen

Cornelis van Aerssen was de eerste gouverneur van Suriname. Hij zette zich in voor de vergroting van het aantal plantages in Suriname. De in West-Afrika gekocht slaven werden op deze plantages aan het werk gezet.

Suriname en handel

Suriname was voor de Republiek voornamelijk belangrijk voor de uitvoer van koffie, katoen en rietruiker. Deze producten werden verkocht op de Hollandse markt. Voornamelijk de handel in rietsuiker bleek zeer winstgevend. De opbrengsten liepen echter terug als gevolg van invallen van bendes en de mogelijkheid om goedkope rietsuiker uit Azië te halen.

De Nederlandse Goudkust

Vóór 1600 handelde de Republiek reeds met de Afrikaanse westkust. Met de oprichting van de WIC in 1621 begonnen de pogingen om de Goudkust, het huidige Ghana, te veroveren op de Portugezen. Het kostte veel moeite, maar het lukte de WIC op den duur om de Goudkust te veroveren. Het fort Elmina werd het centrum van de Hollandse slavenhandel aan de Afrikaanse kust.

Ongunstig klimaat

De Goudkust werd nooit meer dan een handelspost; het klimaat ter plaatse was zeer ongunstig. Vele Europeanen stierven als gevolg van malaria en andere tropische ziekten. In 1871 verkocht de Republiek de Goudkust aan Engeland.

Kaap de Goede Hoop

De handelspost ‘Kaap de Goede Hoop’ bleek van groot belang bij de lange reizen die de schepen van de VOC moesten afleggen op weg naar Indië. Het ontstaan van de handelspost begon met een schipbreuk nabij het zuidelijkste puntje van Afrika: het Hollandse schip Nieuw Haarlem verging hier in 1647. De drenkelingen vestigden zich aan land, waar zij een jaar verbleven voordat zij door een ander schip werden opgehaald.

Vestiging van de handelspost

Onder leiding van Jan van Riebeeck vestigde de VOC in 1652 haar eerste permanente nederzetting in het zuiden van Afrika. Fort De Goede Hoop werd gebouwd, tegenwoordig het oudste gebouw van Zuid-Afrika. Rond het fort werden fruit en groenten verbouwd, verder landinwaarts werd vee gehouden. De handelspost werd door VOC-schepen gebruikt voor het inslaan van vers water en voedsel, om vervolgens de reis naar het oosten voort te zetten.

Verlies van de kolonie

In 1795 werd de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden veroverd door het Franse leger, onder leiding van Napoleon Bonaparte. Vervolgens verloor de Republiek haar handelspost Kaap de Goede Hoop aan de Engelsen. In 1803 kreeg de Bataafse Republiek tijdelijk hernieuwde controle over de handelspost, maar moest deze in 1806 opnieuw afstaan aan Engeland, dit maal permanent.