Het ontstaan van hofmakerij: ridders, jonkvrouwen en serenades

Kinderen op de basisschool willen meer les over verliefdheid en seksualiteit. Slechts 52 procent zegt voldoende antwoord te krijgen op zijn of haar vragen over deze onderwerpen. Verliefdheid en relaties zijn dan ook lastig te verklaren omdat het gevoelskwesties zijn en er weinig tot geen vaste regels bij komen kijken. Hoe anders was dit in de Middeleeuwen, toen men zich juist verzette tegen de vaste regels van afgesproken huwelijken en de hofmakerij ontstond.

Verplichte huwelijken

De doelen van relaties waren tijdens de Middeleeuwen heel anders dan tegenwoordig. De achterliggende gedachte was dat uit een relatie een huwelijk moest voortkomen. Huwelijken waren in de Middeleeuwen van uitzonderlijk belang, omdat volgens de kerk alleen echtparen kinderen mochten verwekken. Zonder een zoon kon een familienaam immers uitsterven. Daarnaast waren huwelijken bij uitstek een middel voor adellijke families om een alliantie te smeden en zo hun macht uit te breiden.

Hofmakerij als reactie

Echte liefde was dan ook iets dat geen plaats had in een huwelijk. Men ging ervan uit dat liefde alleen bij geheime ontmoetingen voor of na een huwelijk plaatsvond met partners die niet geschikt waren om mee te trouwen. In de Middeleeuwen kwam in Frankrijk een reactie op gang tegen de zakelijkheid van huwelijken. Ridders verdiepten zich in de hofmakerij.

Serenades onder het balkon

Bij de hofmakerij wierp een ridder alles in de strijd om zijn liefde (voor edelvrouwen of prinsessen) te uitten. Wie kent niet het klassieke voorbeeld van een ridder die een serenade speelt onder het balkon van een schone jonkvrouw. Andere manieren om een vrouw het hof te maken waren het voorlezen van poëzie en door haar te overstelpen met bloemen en complimentjes.

Liefde en passie 

Ridders die zich aan de hofmakerij waagden zagen het als een onderdeel van hun ridderlijke opleiding. Zij moesten dan ook romantische poëzie lezen en serenades oefenen om zich hiervoor klaar te stomen. Voor de edelvrouw was de hofmakerij van een jonge, ongehuwde ridder moeilijk te weerstaan, juist omdat deze mannen zich aan de voeten van een vrouw wierpen zonder dat zij verplicht werden door hun familie.

Verboden liefde

Bovendien leidde hofmakerij vaak tot een verboden liefde, aangezien de vader van de edelvrouw de toenaderingspoging vrijwel nooit goedkeurde. Het diende per slot van rekening niet het familiebelang. Dit gaf het nog eens een spannend en stiekem element. Het is niet verbazingwekkend dat de edelvrouw deze ridders opwindender vond dan een verplicht huwelijk.

Beschadigde reputaties

In de praktijk was de hofmakerij niet altijd rozengeur en maneschijn. In de late Middeleeuwen kwam er vooral kritiek op deze vorm van de liefde verklaren, ook van ridders zelf.  Bij hofmakerij betrof het namelijk vaak kalverliefde, ofwel twee jonge personen die elkaar eeuwige liefde beloofden, maar die niet vaak stand hield. Op de ridder in kwestie had dit voor zijn toekomst en die van zijn familie weinig invloed, hij kon nog steeds zijn heil zoeken in een gearrangeerd huwelijk.

Niets meer waard

De reputatie van de edelvrouw was echter zwaar beschadigd. Mocht er zelfs geslachtsgemeenschap plaats hebben gevonden, dan was de vrouw in kwestie ‘niets meer waard’ op de huwelijksmarkt. Het was zelfs nog oneerlijker in de Middeleeuwen voor de vrouw, want de geschriften van de kerk legden de schuld van hofmakerij dikwijls bij de vrouw. Zij verleidde de man als ‘instrument van de duivel’ met haar lichaam tot ontucht. Vanaf de achttiende eeuw kwam er pas langzaam een einde aan de betrokkenheid van de familie bij huwelijken en het ‘demonenbeeld’ van de vrouw.